پرش به محتوا 
خدمات صادرات و فروش کالا در سطح بازارهای خارجی نیاز اطلاعات بسیاری است از جمله شناخت بازار هدف، شناخت قوانین بین المللی در زمینه صادرات انواع کالا و سرمایه که در صورت نداشتن توجه کافی در این زمینه می تواند سرمایه گذاری را با مشکل مواجه کند. صادرات همانند سایر فعالیتهای تجاری مستلزم داشتن آینده نگري، برنامه ریزي مناسب، آشنایی با روشهاي علمی و جلب اعتماد خریداران خارجی است. در این مقاله نکاتی پیرامون اقدامات لازم قبل از شروع فعالیت صادرات جهت اخذ مجوز صادرات اشاره شده است.
برای اخذ مجوزهای لازم برای صادرات باید چکار کرد؟
فعالیت صادرات می تواند موجب افزایش گردش مالی و در عین حال باعث وابستگی تجارت شما به مشتری داخلی می شود. با این حال حرکت به سمت صادرات گامی بزرگ است. توجه به این نکته دارای اهمیت بسیاری است که آیا کسب و کار شما آماده برای رقابت کردن (چالش) است یا خیر. در کنار شناسایی بازارهای مناسب برای صادرات، شما باید برای کنار آمدن با مسائلی همچون عوارض قانونی اضافی، سازماندهی حمل و نقل و اطمینان از پرداخت باید برنامه ریزی کنید. قبل از شروع فعالیت صادرات باید پتانسیل محصول صادراتی خود را ارزیابی کنید.
برای صادرات چه مجوزهایی لازم است؟
در این بخش، تمام مجوزهای صادرات کالا (پایه و ویژه) را در یک فهرست ترکیبی آورده‌ام و هر کدام را جداگانه توضیح داده‌ام تا دقیقاً مشخص شود چه کاری انجام می‌دهد، برای چه نوع کالاهایی لازم است و چرا باید گرفته شود.
| نوع مجوز | صادرکننده اصلی | هدف اصلی |
|---|---|---|
| اظهارنامه گمرکی | گمرک ایران | ثبت رسمی صادرات |
| پروفرما | صادرکننده کالا | مشخصات تجاری و مالی معامله |
| گواهی مبدأ | اتاق بازرگانی | تعیین منبع تولید کالا |
| مجوز سازمان توسعه تجارت | وزارت صمت | کنترل صادرات کالاهای حساس |
| مجوز جهاد کشاورزی / دامپزشکی | وزارت جهاد کشاورزی | سلامت و اصالت محصولات دامی و گیاهی |
| مجوز استاندارد | سازمان ملی استاندارد | رعایت کیفیت و استاندارد فنی |
| مجوز بهداشت / دارو | وزارت بهداشت | سلامت کالاهای خوراکی یا دارویی |
| مجوز محیط زیست | سازمان محیط زیست | جلوگیری از آسیب زیست‌محیطی |
| مجوز انرژی اتمی | سازمان انرژی اتمی | کنترل کالاهای پرتوزا یا حساس |
| مجوز ارشاد | وزارت ارشاد | تأیید محتوای فرهنگی |
| مجوز میراث فرهنگی | سازمان میراث فرهنگی | جلوگیری از خروج آثار تاریخی |
ثبت اظهارنامه صادراتی در گمرک
این اولین گام رسمی برای صادرات است. صادرکننده باید مشخصات کالا، وزن، ارزش، مقصد و نوع بسته‌بندی را در سامانه گمرک ثبت کند. هدف از این مرحله، کنترل آمار صادرات، تعیین عوارض احتمالی و شفافیت تجاری است. بدون این اظهارنامه، خروج هیچ کالایی از کشور قانونی نیست.
پروفرما (Proforma Invoice) یا فاکتور فروش خارجی
فاکتور اولیه‌ای است که توسط فروشنده ایرانی برای خریدار خارجی صادر می‌شود و شامل جزئیاتی مانند نوع کالا، قیمت، شرایط پرداخت و حمل است. این سند، پایه صدور مجوزهای بعدی و هماهنگی‌های بانکی است و در بسیاری از موارد برای اخذ گواهی مبدأ یا تسویه ارزی نیاز می‌شود.
گواهی مبدأ (Certificate of Origin)
توسط اتاق بازرگانی صادر می‌شود و نشان می‌دهد که کالا واقعاً در ایران تولید یا پردازش شده است. کشور مقصد از این گواهی برای تعیین تعرفه‌های گمرکی استفاده می‌کند (مثلاً تخفیف تعرفه برای کالاهای ایرانی در برخی توافق‌نامه‌ها). هدف از این مجوز، شفاف‌سازی منبع تولید کالا و جلوگیری از قاچاق یا صادرات غیرقانونی کالاهای وارداتی است.
مجوز صادرات از سازمان توسعه تجارت ایران
برای برخی کالاهای خاص که صادرات آن‌ها محدود، ممنوع یا سهمیه‌بندی شده است (مثل مواد معدنی خام، محصولات کشاورزی، فلزات خاص یا سوخت‌ها)، نیاز به این مجوز وجود دارد. این مجوز معمولاً برای مدیریت منابع ملی و تنظیم بازار داخلی صادر می‌شود تا از خروج بی‌رویه کالاهای حساس جلوگیری شود.
مجوز وزارت جهاد کشاورزی یا سازمان دامپزشکی
برای صادرات محصولات کشاورزی، دامی، خوراکی یا زنده (مثل دام، لبنیات، گیاهان، بذر و علوفه) نیاز به تأیید سلامت و اصالت محصول است. هدف این مجوز، اطمینان از سلامت، عدم آلودگی و رعایت استانداردهای بهداشتی بین‌المللی است. بدون این تأییدیه، کشورهای مقصد معمولاً اجازه ورود کالا را نمی‌دهند.
مجوز سازمان ملی استاندارد
کالاهایی که در کشور مقصد باید با استاندارد خاصی مطابقت داشته باشند (مثلاً لوازم خانگی، قطعات صنعتی، تجهیزات برقی یا غذایی بسته‌بندی‌شده)، قبل از صادرات باید مورد بازرسی و تأیید استاندارد قرار گیرند. این مجوز باعث می‌شود اعتبار و پذیرش کالا در بازار خارجی افزایش یابد و از برگشت خوردن کالا جلوگیری شود.
مجوز وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو
برای صادرات مواد غذایی، دارویی، بهداشتی، آرایشی یا مکمل‌های تغذیه‌ای الزامی است. این مجوز تضمین می‌کند که کالا مطابق با استانداردهای سلامت، ترکیب مجاز و شرایط تولید ایمن بوده و در کشور مقصد نیز تأییدیه لازم را خواهد گرفت. در صورت نداشتن این مجوز، احتمال ضبط کالا در گمرک کشور مقصد بسیار بالاست.
مجوز سازمان محیط زیست
برای کالاهایی که در فرآیند تولید یا مصرف می‌توانند باعث آلودگی محیط زیست شوند (مثل مواد شیمیایی، سموم، باتری، پلاستیک‌های خاص و…) باید از سازمان محیط زیست مجوز گرفته شود. هدف از این مجوز، پیشگیری از آسیب‌های زیست‌محیطی و اطمینان از صادرات مسئولانه کالاهای حساس است.
مجوز سازمان انرژی اتمی
برای صادرات تجهیزات یا موادی که دارای اشعه یا کاربرد پرتوزا هستند (مثل دستگاه‌های صنعتی، پزشکی یا آزمایشگاهی خاص) لازم است. هدف این مجوز، کنترل امنیتی و جلوگیری از استفاده دوگانه (Dual-use) از این تجهیزات در مصارف نظامی یا غیرمجاز است.
مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
برای کالاهای فرهنگی، رسانه‌ای، کتاب، فیلم، نرم‌افزار، آثار هنری یا موسیقی، قبل از خروج از کشور باید مجوز محتوایی گرفته شود.
این مجوز تأیید می‌کند که محتوای کالا مغایر با قوانین فرهنگی و مذهبی کشور نیست و برای صادرات رسمی مجاز است.
مجوز سازمان میراث فرهنگی و گردشگری
برای صادرات صنایع‌دستی، آثار هنری و اشیای قدیمی، این سازمان باید تأیید کند که کالا جزو میراث ملی یا آثار تاریخی کشور نیست. هدف از این مجوز، جلوگیری از خروج غیرقانونی آثار باستانی و ارزشمند فرهنگی ایران است.
مراحل اخذ مجوز لازم برای صادرات
بازاریابی، صدور پروفرما (پیش فاکتور)، تهیه و تدارك و بسته بندي، تعیین ارزش گمرکی، کسب مجوز صدور از ارگانها و سازمانهاي ذیربط، اظهار کالا به گمرك، عقد قرارداد حمل و بیمه، دریافت گواهی بازرسی کالا، صدور فاکتور و اخذ گواهی مبدا، ارسال کالا.
در مرحله بعد نوبت به ذکر نکاتی در مورد وجوه مورد دریافتی گمرک در زمان صادرات کالا است:
تعرفه یا حقوق ورودی است که به معنی عوارضی است که دولت به منظور حمایت ز کالاها دریافت می‌کند که به عنوان حقوق گمرکی (Customs Duties) نیز مطرح می شود.
انواع تعرفه به شرح زیل است:
- تعرفه ارزشی: تعرفه ای است که در آن عوارض گمرک بر اساس درصدی از ارزش کالا است که باید به گمرک پرداخت شود.
- تعرفه ثابت: براساس وزن یا تعداد کالا محاسبه می‌شود.
- تعرفه مرکب: براساس ترکیب دو تعرفه ارزشی و ثابت دریافت صورت میگیرد.
- تعرفه یک ستونه: در این نوع تعرفه تبعیضی بین نوع کالا و کشور مبدا صورت نمیگیرد و به شکل یکسان دریافت می گردد.
- تعرفه دو ستونه: که در آن دو نوع تعرفه برای کالا در نظر گرفته شده است. نوع اول میزان حداکثر آن است و نوع دیگر میزان تعرفهای است در نتیجه مذاکره و انعقاد پروتکل مقدار آن کاهش مییابد.
- تعرفه سه ستونه: که در واقع با اضافه ستون دیگری به تعرفه دو ستونه عنوان می شود و در آن مقدار پایینتری از حقوق گمرکی برای کشورها تعیین می شود که هدف آن افزایش مبادلات کالا (صادرات و واردات) تجارت بین اعضاء مختلف در گروه می باشد.
جمع بندی
صادرات یکی از مسیرهای مهم توسعه تجارت، افزایش سودآوری و ورود به بازارهای جهانی است، اما آغاز این مسیر نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، شناخت بازار هدف، دریافت مجوزهای قانونی و آشنایی با فرآیندهای اجرایی و گمرکی است. اخذ مجوزهایی مانند کارت بازرگانی، گواهی قرنطینه نباتی یا حیوانی، مجوزهای بهداشتی، زیست‌محیطی و استاندارد از الزامات اولیه ورود به حوزه صادرات است. علاوه بر این، شناخت مسائل مهمی مانند نحوه پرداخت، انتخاب وسایل حمل‌ونقل مناسب، در نظر گرفتن ریسک‌های ارزی و بررسی ظرفیت‌های مالی و لجستیکی سازمان، از پیش‌نیازهای موفقیت در این حوزه به شمار می‌رود.
