قاچاق، واژه‌ای ترکی که به معنای «کاری پنهان که با تردستی انجام شده باشد» است. قاچاق کالا مربوط به صنعت بازرگانی و در زمینه حملونقل محموله کاربرد دارد. اصولاً هنگامی که در موقع جابه‌جایی کالا عملی برخلاف قوانین و مقررات حمل ونقلی صورت بگیرد مشمول قاچاق کالا می‌شود. اگر این جابه جایی در داخل کشور باشد، به آن قاچاق داخلی و چنانچه از یک نقطه خارجی به نقطه‌ای در داخل کشور باشد، از لفظ قاچاق خارجی برای آن استفاده می‌گردد. در هر کشور قاچاق کالا قوانین و تعاریف متفاوتی دارد. بنابراین برای دانستن مواردی که شامل قاچاق کالا می‌شوند باید به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در این مورد رجوع کرد.
قاچاق کالا از دیدگاه قانون ایران
«کلیه اجناسی که بر خلاف مقررات این قانون وارد مملکت می‌شود، قاچاق محسوب و به نفع دولت ضبط و فروخته می‌شود. مرتکبین به حبس از ۶ ماه الی یک سال محکوم خواهند شد.» این تعریف قاچاق مطابق بند الف ماده ۱۱ قانون انحصار تجارت خارجی است که در قانون اساسی کشور آورده شده است.
از طرفی در بند الف ماده ۱ قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز تعریف قاچاق کالا و ارز این چنین آمده است:«هر فعل یا ترک فعلی است که موجب نقض تشریفات قانونی مربوط به ورود و خروج کالا و ارز گردد و بر اساس این قانون و یا سایر قوانین، قاچاق محسوب و برای آن مجازات تعیین شده باشد، در مبادی ورودی یا هر نقطه از کشور حتی محل عرضه آن در بازار داخلی کشف شود.»
در تعریف مربوط به قوانین تجارت خارجی را در انحصار دولت دانسته و عنوان شده که حق واردات و صادرات تمامی کالاهای طبیعی، صنعتی و نیز تعیین مقدار و شرایط برای ورود و خروج آن‌ها طبق قانون به دولت داده شده است. طبق این شرایط، جهت واردات هر کالای طبیعی یا صنعتی به جز موارد مشخص، تنها در صورتی امکان‌پذیر بوده که محصول طبیعی یا صنعتی ایرانی در ازای آن صادر شود.
همچنین به دولت اجازه داده شده که جلوی ورود کالاهای خارجی را که نمی‌خواهد، طبق شرایطی مشخص بگیرد و واردات کالا را طبق مقررات معینی مانند اخذ مجوز از وزارت بازرگانی یا دیگر مقامات ذی‌ربط به شرکت‌های تجاری یا بازرگانان واگذار نماید.
انواع قاچاق کالا
تقسیم‌بندی موارد قاچاق را می‌توان از جهات مختلفی انجام داد.
- در اولین نوع دسته‌بندی قاچاق کالا، از لحاظ مبدأ و مقصد کالا می‌توان آن را به دو گروه قاچاق داخلی و قاچاق خارجی تقسیم کرد. به طوری که اگر مبدأ و مقصد هر دو در داخل کشور باشد، قاچاق داخلی و چنانچه یکی از آن‌ها در خارج از کشور قرار گرفته، قاچاق خارجی به حساب می‌آید.
- در طبقه‌بندی دیگری از انواع قاچاق، بر اساس پرداخت نکردن عوارض در هنگام ورود و خروج محموله به دو گروه قاچاق عوارض گمرکی و قاچاق عوارض بلدی دسته‌بندی نمود.
- در یک طبقه‌بندی دیگر از نظر ماهیت ممنوع یا مجاز بودن خود کالا، می‌توان قاچاق کالا را به دو دسته قاچاق کالاهای ممنوعه و قاچاق کالاهای مجاز تقسیم‌بندی کرد.
موارد مشمول قاچاق کالا
- طبق تعاریف بالا و مطابق با قوانین جمهوری اسلامی ایران، به موارد زیر جز زیرمجموعه‌های قاچاق کالا به حساب می‌آیند:
- واردات و صادرات کالا از مسیرهای غیرمجاز(مسیرهایی غیر از تبصره ۱ ماده ۱۰۳ قانون)
- ورود و خروج کالا بدون انجام تشریفات گمرکی
- عدم خروج وسیله نقلیه یا کالای ورود موقت، ورود موقت برای پردازش، عبور خارجی و مرجوعی ظرف مدت تعیین شده از گمرک
- خروج کالا از محدود گمرک بدون پرداخت حقوق یا ارائه اظهارنامه
- عبور کالاهای خارجی تعویض شده یا ناقص شده
- واردات یا صادرات کالاهای ممنوع تحت عنوان کالای مجاز یا کالای مجاز مشروط
- افزودن کالای دیگر به کالاهای اظهار شده در اسناد ارائه داده شده به گمرک
- ورود کالای مجاز یا مجاز مشروط به نام یک کالای مجاز یا مجاز مشروط دیگر دارای حق ورودی کمتر
- عدم ورود وسایل نقلیه و کالاهای دارای صدور ممنوع یا مشروط با عنوان خروج موقت یا کابوتاژ ظرف مدت مشخص به قلمرو گمرکی به استثنای موارد فورس ماژور (قوه قهریه)
- ورود و خروج کالا با استفاده از شمول معافیت با ارائه اظهارنامه خلاف یا مدارک غیرواقعی و یا ارائه مجوزهای جعلی به گمرک
- تعویض کالاهای صادراتی پروانه کسب شده با کالاهای ممنوع‌الصدور یا مشروط یا با ارزش کمتر
- انتقال کالاهای معافیت دار بدون رعایت قوانین طبق ماده ۱۲۰ به دیگران
علاوه بر موارد بالا که جز مواردی هستند، که گمرک به عنوان قاچاق کالا در نظر می‌گیرد، موارد زیر نیز از نظر ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز مشمول موارد قاچاق هستند:
- عدم بازگشت کالای اظهار شده به نام خروج موقت یا کران بری به کشور
- ترخیص کالا با ارائه مجوزهای جعلی
- اظهار کالای وارداتی بدون دریافت مجوز قانونی از مراجع ذی‌ربط به عنوان یا علامت تجاری ایران
- واردات کالا با استفاده از تسهیلات به قصد تجاری طبق قوانین اما کاربرد شخصی از کالای فوق نظیر تسهیلات همراه مسافر، تعاونی‌های مرزنشینی و ملوانی
- خروج کالای وارداتی همراه مسافر یا کالای مشمول تسهیلات مرزنشینی استان‌های مرزی بدون انجام تشریفات گمرکی
- خرید، فروش، ورود، خروج و یا حواله ارز بدون رعایت قوانین یا اخذ مجوز از بانک مرکزی
- عرضه کالا با حواله‌های فروش سازمان جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی یا دیگر سازمان‌ها در صورت عدم تطابق با مشخصات حواله
- عرضه کالاهای وارداتی فاقد شناسه کالا و شناسه رهگیری در سطح خرده‌فروشی
- هر نوع اقدام در جهت خروج کالا از کشور بدون انجام تشریفات قانونی در صورت اثبات با کمک اسناد توسط مراجع ذی‌ربط
- دیگر مصادیق قاچاق از نظر قوانین دیگر
