در روند ترخیص از گمرک صاحب کالا یا نماینده قانونی او، حق دارد قبل از تسلیم اظهارنامه، طبق تقاضای كتبی و ارائه اسناد مالكیت با موافقت گمرك كالای خود را ببیند و سپس بسته‌ها را وزن و باز کند و محتویات آن را ببیند؛ این کار برای بدست آوردن مشخصات مذكور است. نماینده یا صاحب کالا در عین حال می‌تواند کار نمونه برداری و خشك كردن كالا و تعویض لفاف آن را نیز انجام دهد. این اقدام باید با حضور و تحت نظارت مستمر ماموران مطلع انجام شود كه اداره در ضمن صدور اجازه تعیین می‌کند.
شرایط بازرسی کالا در گمرک
هرگاه بر اثر باز كردن و بستن بسته‌ها به ترتیب فوق خسارتی به محتویات آنها وارد شود، مسئولیت آن متوجه گمرك نیست و بابت آن، خسارت یا تخفیفی در حقوق گمركی، سود بازرگانی و هزینه‌های گمركی و عوارض پرداخت نمی‌شود. هرگاه صاحب كالا بخواهد اقدام به بازدید محتویات بسته‌ها، تغییر لفاف یا خشك كردن كالا یا سایر اعمالی كه نیازمند تغییر در بسته‌بندی و دست‌خوردگی كالاست انجام دهد، باید مراتب را به صراحت و وضوح و تفكیك، در درخواست خود قید کند.
ماموری كه برای این كار تعیین می‌شود باید مراقبت کند كه غیر از آنچه صاحب كالا درخواست کرده و با آن موافقت شده اقدام دیگری انجام نگیرد. همچنین قبل از انجام هر عملی مامور باید مشخصات ظاهری بسته‌ها را از نظر نوع بسته، علامت، سالم بودن، پار‌گی و دست خوردگی داشتن، صورتجلسه كرده و بعد اجازه باز كردن آنها را بدهد. پس از باز كردن بسته‌ها باید پر و خالی بودن، وزن خالص، نوع، جنس، مقدار، تعداد و سایر مشخصات كامل كالای محتوی تمام بسته یا بسته‌هائی را كه مورد درخواست صاحب كالا بوده صورتجلسه شود؛ در مجموع باید یك نسخه از این صورتجلسه به انبار تسلیم شود.
به عبارت دیگر «انوانتر» (Inventory) در لغت به معنی صورت برداری از کالا در انبار است که با نظارت مأموران گمرک انجام می‌گیرد. هر کاری که در این مرحله روی بسته ها انجام گیرد، توسط مامور ثبت می‌شود و یک نسخه به انبار تحویل می‌شود. گفته می‌شود حدود 110 سال است که انجام این کار در گمرک مرسوم شده است. کارگزار رسمی گمرک که کار ترخیص کالا به او محول شده‌است، می‌تواند قبل از اظهار کالا به گمرک، با تقاضای کتبی به گمرک و ارائه اسناد مالكیت، کالا را رویت و محتویات آن را بررسی کند.
انوانتر یا همان تقاضای بازدید کالا قبل از اظهار کالا، در پروسه ترخیص کالا از گمرکات، کمک می‌کند که کالا را بازدید و تعیین تعرفه دقیق، شمارش کالا، توزین و تعویض لفاف و بسته بندی، تهیه صورت عدل بندی کنید.
ترخیص کالا اصطلاحی است که برای اظهار کالا به گمرک و آزادسازی آن برای وارد کننده یا صادر کننده کالا مورد استفاده قرار می‌گیرد. فعالیت ترخیص کالا شامل آماده سازی و ثبت اسناد به صورت فیزیکی یا الکترونیک و محاسبه پرداختی‌ها شامل مالیات، اخذ تعرفه گمرکی، سود بازرگانی، حقوق گمرکی و تسهیلات ارائه شده توسط دولت به واردکنندگان و صادر کنندگان کالاست. در بسیاری از کشورها کارگزاران گمرکی یا حق العمل کاران فعالیت خود را در زیر مجموعه فعالیت فورواردی کالا به انجام می‌دهند. البته تجارت‌های مستقل و خطوط کشتی‌رانی، وارد کنندگان و صادرکنندگان، بیشتر کارفرمایان حق‌العمل‌کار گمرکی محسوب می‌شوند.
ترخیص کالا در ایران
پس از رسیدن محموله‌های بسته‌بندی شده توسط وسیله حمل‌کننده کالا به گمرک، کالا در انبارهای گمرکی قرار می‌گیرد. با ارسال اسناد توسط فروشنده و دریافت اسناد توسط خریدار امکان دریافت قبض انبار و ترخیصیه کالا از شرکت حمل‌کننده توسط ترخیص کار به عنوان نماینده صاحب کالا ایجاد می‌شود. قبل از حضور در گمرک باید تشریفات قبل از اظهار صورت بگیرد و پس از ورود اطلاعات به سامانه گمرک از طریق درگاه اینترنتی ترخیص کار به همراه اسناد کامل و وکالت نامه قانونی در گمرک حاضر می‌شود. از این پس تشریفات گمرکی شکل می‌گیرد. نوع تشریفات گمرکی با توجه به اهداف واردات کالا و صادرات کالا و نوع رویه گمرکی متفاوت است.
ترخیص کالا در ایران به مفهوم آماده سازی و ارائه اسناد و مدارکی از جمله مجوزهای لازم برای ترخیص کالا مانند مجوزهای ترخیص کالا یعنی مجوز استاندارد، مجوز بهداشت، مجوز وزارت ارشاد و کانون پرورش فکری کودکان، مجوز سازمان انرژی اتمی، مجوز وزارت ارتباطات و مخابرات، مجوز مبارزه با مواد مخدر، مجوز قرنطینه مرزی و مجوز قرنطینه نباتی و البته مجوز وزارت راه است که به تمام کالاهایی که با ناوگان غیر ایرانی کار حمل و نقل بین المللی را انجام داده باشند، مربوط می‌شود و شامل شامل 10 درصد کرایه حمل کالاست.
ترخیص کالا همچنین شامل حمل و ارسال کالا به مقصد نهایی درون مرزی می‌شود. بسیاری از ترخیص‌کاران در حوزه‌هایی مانند صنایع فلزی، شیمیایی و ماشین آلات و مواد اولیه به تخصص رسیده‌اند. ترخیص‌کاران معمولا در گمرک‌های بنادر، فرودگاهها یا مناطق آزاد متمرکز و مستقر می‌شوند.
شرایط مورد نیاز حق العمل کاری در ترخیص کالا
کارت حق العمل کاری توسط گمرک ایران صادر می‌شود. دریافت این کارت نیازمند شرایطی خاص از جمله پذیرش در آزمون این سازمان است. از شرایط پذیرش کارت حق العملکاری به مواردی شهروندی ایران و حداقل سن 25 سال و شاغل نبود در اداره‌های دولتی می‌توان اشاره کرد. کارگزار گمرکی باید به جدول‌های تعرفه‌های گمرکی آشنا باشد که شامل لیست‌هایی برای ارائه، میزان حقوق گمرکی، سود بازرگانی، قوانین دولتی برای وارد کنندگان و دیگر الزامات تجاری است.
تشخیص هویت و ارائه اسناد در ترخیص کالا
برای ترخیص کالا توسط شرکت‌های ترخیص‌کار نیازمند ورود اطلاعات مربوط به هویت صاحب کالا و نماینده آن جهت اظهار به گمرکات و تعیین ارزش کالای وارداتی به سیستم هستید. در روند ترخیص کالا منظور از ارزش کالای وارداتی، ارزش کالا در مبدا به علاوه نرخ کرایه حمل و بیمه کالا تا ورود به گمرک است. در صورت پرداخت شدن هزینه‌های دیگر نیز در تعیین ارزش گمرکی کالا اضافه می‌شود که شامل: ظروف و بسته بندی، هزینه‌های طراحی و هزینه حقوق مالکیت معنوی است.
تخصیص کوتاژ با توجه به مدت اعتبار کابوتاژ کالا به گمرک مقصد است. تا سه ماه بعد از انقضای کابوتاژ کالا، اگر گواهی نامه گمرک مقصد از طرف صاحب کالا که خود نشان دهنده ورود کالاست ارائه نشود، استنباط می‌شود که کالا به مقصد نرسیده‌است.
در این مرحله تشخیص مسیر گمرکی جهت ترخیص کالا به روش سیستمی صورت می‌گیرد که شامل دریافت کوتاژ ترخیص کالا می‌شود. کوتاژ در واقع همان کد شناسایی برای ترخیص کالا و اظهارنامه است. بر مبنای اظهار صورت گرفته یکی از مسیرهای سبز ، زرد و قرمز انتخاب می شود.
گمرک پس از دریافت اسناد و مدارک ترخیص کالا به تشخیص هویت و تشخیص کارت بازرگانی می‌پردازد و در مراحل بعد، کار تشخیص نماینده قانونی برای ترخیص کالا، وکالت نامه ترخیص و معرفی نامه، بررسی پروانه حق العملکاری و بررسی مطالبات معوقه و کنترل بدهی مربوط به ارزش کالا انجام می‌شود. بر اساس ماده 3 قانون مقررات واردات و صادرات وجود کارت بازرگانی با اعتبار برای افرادی که به واردات به صورت تجاری اقدام می کنند یک امر اجباری می باشد
