گمرک هوشمند به سیستمی مدرن و دیجیتال اشاره دارد که با استفاده از فناوری‌های پیشرفته، فرآیندهای گمرکی را بهینه‌سازی، تسریع و شفاف‌تر می‌کند. این سیستم با هدف ارتقای کارایی، کاهش زمان و هزینه، و بهبود امنیت در تجارت بین‌المللی طراحی شده است. گمرک هوشمند از فناوری‌هایی مانند هوش مصنوعی (AI)، بلاکچین، اینترنت اشیا (IoT)، سیستم‌های مبتنی بر داده‌های کلان (Big Data) و اتوماسیون برای مدیریت و نظارت بر ترخیص کالاها استفاده می‌کند.
ویژگی‌های گمرک هوشمند
- پردازش خودکار اطلاعات: استفاده از سیستم‌های هوشمند برای تحلیل داده‌ها و تسریع در فرآیند تصمیم‌گیری.
- ارتباط دیجیتالی: تبادل اطلاعات به‌صورت الکترونیکی بین گمرکات، شرکت‌های حمل‌ونقل و تجار.
- ردیابی و شفافیت: امکان ردیابی محموله‌ها در کل زنجیره تأمین و ایجاد شفافیت در اطلاعات تجاری.
- ارزیابی ریسک هوشمند: شناسایی و مدیریت ریسک‌ها با تحلیل پیشرفته داده‌ها.
- سیستم‌های بدون کاغذ: کاهش وابستگی به اسناد کاغذی و تسریع در امور گمرکی.
مزایای گمرک هوشمند
- کاهش زمان ترخیص کالاها و تسهیل تجارت.
- ارتقای امنیت مرزها از طریق شناسایی سریع‌تر محموله‌های مشکوک.
- کاهش هزینه‌ها برای تجار و سازمان‌ها.
- افزایش شفافیت و کاهش تخلفات و فساد.
- بهبود همکاری بین‌المللی از طریق اشتراک داده‌ها.
استفاده از گمرک هوشمند، سرعت نقل و انتقالات بیشتر
حال، با توجه به اینکه تکنولوژی در نقاط مختلف جهان رو به پیشرفت است و روش های سنتی مبارزه با قاچاق کالا، تاحدی منسوخ شده است، تصمیم بر آن شده تا از روش های نوینی برای انجام تشریفات گمرکی استفاده شود. مهم ترین مسئله ای که در این میان مد نظر است، استفاده از فضای وب و شبکه برای ثبت درخواست ها و رجیستری ها است که با نام گمرک هوشمند شناخته می شود. در حال حاضر، 3 سامانه هوشمند برای عملیات گمرکی در نظر گرفته شده که مردم باید برای ثبت درخواست ها و عملیات گمرکی از آن استفاده کنند؛
- سامانه گمرک موبایل
- پلمپ هوشمند
- شبکه اجتماعی فعالان اقتصادی
سامانه گمرک موبایل با استفاده از کدهای ثبت شده روی جعبه دستگاه ها، اصل یا تقلبی بودن کالا را تشخیص داده و در صورت قاچاق یا تقلبی بودن دستگاه، آن را ثبت یا رجیستر نمی کند. بنابراین، هر دستگاه سیم کارت خور که نیاز به ارتباط با شبکه های ارتباطات سیار مانند همراه اول و ایرانسل دارد، باید ابتدا با شماره همراه مشتری در سامانه ثبت شود. در غیر این صورت، امکان خدمات‌رسانی به دستگاه وجود ندارد و به هیچ کدام از اپراتورها متصل نمی شود.
سامانه گمرک موبایل
علاوه بر این، سامانه پلمپ هوشمند ،سامانه شناسایی و ثبت کدهای QR نصب شده روی کالاها است که در صورت جعلی یا تقلبی بودن کالا، آن را شناسایی کرده و به شکل قانونی از طریق امواج الکترومغناطیس ردیابی کالا را آغاز می کند. به این ترتیب، امکان ورود کالای قاچاق به کشور تا حد زیادی پایین می‌آید و جرایم دزدی یا قاچاق لوازم الکترونیکی و دیگر کالاهای دارای کد QR به شدت کاهش می یابد.
سامانه دیگری از گمرک هوشمند که به تازگی راه اندازی شده است، شبکه اجتماعی فعالان اقتصادی است که با استفاده از آن، به احتمال قوی بسیاری از مشکلات حمل و نقل کشوری و حتی ترانزیت حل خواهد شد. بسیاری از اظهارنامه گمرکی و اعتبارات تجاری که کار با آن ها در گذشته نیازمند کاغذبازی های بسیار و صرف وقت و هزینه زیادی بود، در سامانه گمرک هوشمند بارگزاری شده و به صورت الکترونیکی برای اشخاص حقیقی و حقوقی فرستاده می شود.
علاوه بر این، امکان عضویت صاحبان کسب و کارها در این شبکه وجود دارد تا به این وسیله بتوانند کالاها و خدمات خود را به مردم عرضه کنند. صاحبان این شبکه ها تنها با رعایت برخی قوانین کشوری، میتوانند بدون مزاحمت سازمان های ذی ربط گمرک، در شبکه فعالیت کنند.
شکی نیست که وجود سامانه هوشمند یا اینترنتی، موجب آسان‌تر شدن فعالیت های اقتصادی و تجاری شده و شاید زمینه آغاز به کار بسیاری از افرادی که تا بحال ترس از شروع یا شکست کسب و کار قانونی داشتند را ایجاد کند. افزون بر اینکه سرعت و کیفیت انجام عملیات گمرکی به روش های قدیمی، بسیار کندتر و کمتر از روش های نوین و هوشمند اینترنتی است و تنها با داشتن یک دستگاه، می توان فعالیت چندین بار رفت و آمد و کار اداری را با چند کلیک ساده انجام داد. همانطور که وزیر اقتصاد در این خصوص فرموده اند، سرعت تخلیه و ترخیص کالا در کشور با استفاده از این سامانه ها به شکل فوق العاده ای افزایش یافته و طول عملیات آن از 26 روز به 4 روز رسیده است.
وی در این خصوص به عدم وجود دستگاه های ایکس ری نیز اشاره می کند و نداشتن آن را عاملی برای کندی سرعت عملیات گمرکی می داند. اما با این حال، امیدوار است با درخواست های مکرری که برای تهیه دستگاه ایکس ری داده شده، بتواند این امکان را تولیدات داخلی یا بخش خصوصی تهیه کند. زیرا وجود دستگاه ایکس ری ،نظارت بر قاچاق کالا را 100 درصد تضمین می کند. با وجود اینکه در حال حاضر نظارت گمرکی به شکل قابل قبولی وجود دارد، اما وجود این دستگاه می تواند در سطح عالی تری ضامن اصالت و کیفیت کالاها باشد.
کشف قاچاق انسان با استفاده از کامیون های ایکس ری
با استفاده از این 3 سامانه که طرح جدید وزارت اقتصاد و دارایی است، انتظار می رود که اقتصاد و گمرک نوین کشور پایه ریزی شده و جرقه ای باشد برای هوشمند شدن دیگر فعالیت های اقتصادی یا تجاری که تاکنون به روش های قدیمی انجام شده اند. با استفاده از گمرک هوشمند ،بسیاری از هزینه ها و زمان هایی که برای انجام عملیات گمرکی لازم است، حذف می شود و این هم به نفع دولت و هم به نفع ملت می باشد.
در شرایط کنونی کشور که با تحریم های پیاپی مواجه هستیم، بهترین راه برای پیشرفت اقتصاد و سرعت بخشیدن به صادرات و واردات کالاها، راه اندازی هر چه بیشتر این سامانه ها و استفاده از گمرک هوشمند است تا بتوانیم همگام با دیگر کشورهای جهان حرکت کنیم و اقتصاد کشور را پویا و فعال نگاه داریم. چرا که جهان رو به تغییر است و بدون شک، در آینده ای نزدیک گمرک هوشمند در کشور ما و دیگر کشورهای جهان فراگیر خواهد شد.
جمع بندی
گمرک هوشمند با استفاده از فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی، بلاکچین و اتوماسیون، فرآیندهای گمرکی را سریع‌تر، شفاف‌تر و کارآمدتر می‌کند. این سیستم با کاهش زمان و هزینه‌های ترخیص، ارتقای امنیت مرزی، و بهبود شفافیت در تبادلات تجاری، نقش مهمی در تسهیل تجارت بین‌المللی دارد. کشورهای پیشرو با پیاده‌سازی این سیستم، توانسته‌اند همکاری‌های تجاری را بهینه کنند و تجربه‌ای بهتر برای تجار فراهم آورند. گمرک هوشمند آینده تجارت جهانی را به سمت دیجیتالی شدن و بهره‌وری بیشتر هدایت می‌کند.
