در تجارت بین‌المللی و واردات و صادرات کالا از کشورهای دیگر، گواهی مبدأ، سندی است که در برخی موارد اهمیت زیادی پیدا می‌نماید. اصولاً گواهی مبدأ، برای خریدار و مقامات برخی از کشورهای واردکننده کالا، فرم A گواهی مبدأ از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار هست. اما اساساً گواهی مبدأ چیست و چه مرجعی آن را صادر می‌نماید.
تعریف گواهی مبدأ
در گمرک گواهی مبدأ، چنین تعریف شده است. گواهی مبدأ، سندی است که نشان‌دهنده مبدأ کالا بوده و در آن منبعی موثق و یا شخص صاحب اختیاری به طور صریح ارتباط کالای موضوع گواهی مبدأ را به آن کشور تائید می‌نماید. طبق زبان شورای گمرکی، مطابق با قوانین برای اجرای تعرفه‌های گمرکی از نظر کلی و یا هر اقدامی دیگر در هنگام تبادل کالا، کشور مبدأ کالا به مکانی گفته می‌شود که در آنجا کالای موضوع گواهی‌مبدأ کالا، ساخته، تولید و یا پردازش می‌گردد.
گواهی مبدأ اساساً برای تائید کیفیت کالا و کشور مبدأ آن بوده اما در برخی موارد برای دریافت تخفیفات از اهمیت بیشتری برخوردار می‌شود. در حالت کلی اهمیت گواهی‌مبدأ را می‌توان از دو دیدگاه خریدار کالا و مقامات کشور واردکننده کالا مورد بررسی قرار داد.
اهمیت گواهی مبدأ از نظر خریدار
با توجه به این‌که در هنگام واردات خریدار کالا در نقطه‌ای دیگر از دنیا است، لذا هر گاه بخواهد از کیفیت و مشخصات کالا و نیز از کشور مبدأ کالا اطمینان پیدا کند، به گواهی‌مبدأ کالا رجوع می‌نماید. اما نکته مهمی که وجود دارد این است این گواهی مبدأ باید با رعایت قوانین خاص و درست توسط افراد مربوطه صادر و تائید شود تا نزد خریدار از اعتبار کافی برخوردار باشد.
اهمیت گواهی مبدأ از نظر مقامات کشور واردکننده کالا
گواهی مبدأ، در برخی موارد برای مقامات ارشد کشور مقصد کالا مانند وزارت‌خانه‌های صنعتی، کشاورزی، بهداری، بانک‌ها، مراکز تحقیقاتی و پژوهشی و امثال این به منظور بررسی کیفیت کالا، تعرفه‌های ترجیحی، قراردادهای تهاتری، پایاپای، علائم تجاری، ممنوعیت و محدودیت اعتبار کشور مبدأ از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌شود. در این صورت گمرک یا وزارتخانه مربوطه و بانک‌ها از مبدأ موردنظر برای سازمان مذکور درخواست گواهی مبدأ می‌نمایند.
چگونگی دریافت گواهی مبدأ
جهت اخذ گواهی مبدأ، باید به مراجع صادرکننده آن‌که اتاق‌های بازرگانی صنایع و معادن و نیز سازمان منطقه آزاد واقع در مناطق آزاد مراجعه نمود. در شهرستان‌ها هم تمامی دارندگان کارت‌های بازرگانی، کارت پیله‌وری، مرزنشینان و افراد دارای مجوز موردی می‌توانند به اتاق‌های بازرگانی مراجعه و نسبت به دریافت گواهی مبدأ، اقدام نمایند. چنانچه متقاضی درخواست صدور مجدد گواهی مبدأ را داشته باشد، باید طی نامه‌ای مفقودی آن را به اتاق بازرگانی اعلام و مسئولیت عواقب احتمالی را بپذیرد.
مدارک موردنیاز جهت صدور گواهی مبدأ
درهرصورت برای صدور گواهی مبدأ، مدارک ذیل لازم است:
۱. کپی پروانه گمركی
۲. کپی بارنامه حمل
۳. کپی كارت بازرگانی
۴. فرم گواهی‌مبدأ تایپ‌شده به زبان انگلیسی بدون قلم‌خوردگی
۵. فیش بانكی هزینه صدور گواهی مبدأ
علاوه بر مدارک بالا در موارد زیر ارائه اصل پروانه گمرکی لازم است:
- صادرات فرش و گلیم‌های دست‌بافت
- هنگامی که بنا به عللی مراجع صادرکننده نسبت به کپی پروانه گمرکی تردید داشته باشند.
انواع گواهی مبدأ
گواهی مبدأ، با توجه به این که قرار است کالای مورد نظر به کدام کشور فرستاده شود، صادر می‌گردد. در ایران برای گواهی مبدأ، ۳ شکل زیر وجود دارد:
۱. فرم‌های A
هنگامی که کالا قرار است به کشورهای اروپایی، آمریکایی، اقیانوسیه، ترکیه، ژاپن، روسیه، بلاروس، اوکراین، قزاقستان صادر شود، برای صدور گواهی‌مبدأ از فرم GSP یا (GENERALIZED SYSTEM OF PREFERENCES) استفاده می‌گردد.
۲. فرم‌های گواهی مبدأ ( CERTIFICATE OF ORIGIN )
در صادرات کالا به كشورهای آسیایی و آفریقایی از این شکل گواهی‌مبدأ استفاده می‌شود.
۳. فرم‌های CSTP
تعدادی کشور وجود دارد که طی توافق‌نامه‌ای با ایران جهت صادرات برخی از کالاهای به آنجا باید از فرم‌های (CLOBAL SYSTEM OF TRADE PREFERENCES CERTIFICATE OF ORIGIN) استفاده کرد. همچنین جهت صادرات کالا به کشورهای سنگاپور، تایوان، چین، مالزی، هنگ‌کنگ و کره می‌توان در صورت درخواست صادرکننده از دو نوع فرم گواهی‌مبدأ استفاده نمود.
مندرجات گواهی مبدأ
درهرحال گواهی مبدأ به هر شکلی که باشد حاوی مندرجات زیر است:
۱. مشخصات فرستنده یا صادرکننده كالا طبق بارنامه حمل و پروانه گمركی
۲. مشخصات گیرنده كالا طبق بارنامه حمل
۳. كشور سازنده مطابق با مندرجات پروانه گمركی
۴. مشخصات وسیله حمل مطابق با بارنامه حمل
۵. مشخصات محموله و كالا مطابق با پروانه گمركی و بارنامه حمل
۶. وزن با ظرف و تعداد و نوع بسته‌بندی كالا
۷. امضاء گواهی مبدأ توسط صادرکننده كالا
۸. امضاء گواهی‌مبدأ توسط مرجع صادرکننده گواهی مبدأ
نکات مهم در گواهی مبدأ
- تایپ گواهی مبدأ به عهده صادرکننده بوده و در اتاق بازرگانی امکاناتی جهت تایپ آن وجود ندارد.
- چنانچه مشخصات صادرکننده در پروانه گمركی با مشخصات صادرکننده در بارنامه فرق نماید، در این صورت اگر صادرکننده پروانه طی نامه‌ای خطاب به واحد صدور گواهی مبدأ، پروانه صادراتی خود را جهت اخذ گواهی مبدأ به صاحب بارنامه واگذار کند.
لازم به ذکر است ازآنجایی‌که ارائه کپی کارت بازرگانی دو طرف لازم و اجباری است، لذا صادرکننده بارنامه باید خود دارای کارت بازرگانی باشد. پس شرکت‌های حمل‌ونقلی که دارای کارت عضویت هستند مجوزِ صادرات نداشته و بنابراین امکان دریافت گواهی مبدأ را ندارند.
- هزینه تعرفه دریافت گواهی مبدأ برای تمامی دارندگان کارت‌های بازرگانی یکسان بوده و برای افراد فاقد کارت بازرگانی کالاهای ساخت خارج از کشور هزینه تعرفه دو برابر می‌شود. این مبلغ به شماره‌حساب اتاق بازرگانی محل واریز می‌شود.
- گواهی‌مبدأ را باید صادرکننده آن امضا کنند. همچنین دارنده کارت بازرگانی می‌تواند به صورت رسمی به دیگر افراد نظیر اعضا هیئت‌مدیره واگذار نماید. اما از قبل نمونه امضا فرد جدید توسط دارنده کارت به واحد صدور گاهی مبدأ باید معرفی شده و مسئولیت‌های آن را به عهده گرفت.
- چنانچه گواهی مبدأ دارای اشتباه تایپی باشد، می‌توان با پرداخت مبلغی گواهی مبدأ جدیدی دریافت کرد. اما اگر مشخصات و مندرجات اصلی باید تغییر کنند، ارائه بارنامه جدید الزامی است تا مطابق با گواهی مبدأ تغییر و با پرداخت هزینه و ارائه مدارک گواهی جدید صادر شود.
- چنانچه صادرکننده قصد صادرات مواد فاسد شدنی نظیر میوه و تره‌بار، گل و گیاه، لبنیات و یا ماهی و میگو را داشته باشد، می‌تواند با ارائه تعهدنامه کتبی مبنی بر ارائه مدارک بر اساس مندرجات گواهی صادر شده تا یک هفته بعد، گواهی مبدأ را بدون دادن مدارک دریافت کند.
- در مواردی که کالاهای صادراتی زیاد هستند، صادرکننده باید در قسمت مشخصات کالا عبارت “AS PER ATTACH PAKING LIST NO DATE” را درج کرده و شماره PAKING LIST را در گواهی مبدأ وارد نماید. سپس PAKING LIST را به همراه گواهی مبدأ جهت تائید امضاء ارائه کند.
- وزن ناخالص موجود در بارنامه باید بر اساس وزن ناخالص مندرج در بارنامه حمل باشد. اما اگر وزن مندرج در پروانه صادراتی از گواهی‌مبدأ و بارنامه بیشتر باشد، موردی نیست؛ ولی کمتر نباید باشد.
- با ارائه مدارک ورود کالا شامل گواهی مبدأ، بارنامه حمل به ایران، پروانه ورود و مدارك خروج شامل پروانه گمركی صادراتی، بارنامه حمل از ایران به كشور مقصد و گواهی‌مبدأ تایپ‌شده و قید مبدأ کالا در آن می‌توان برای صادرات کالاهای خارجی گواهی‌مبدأ دریافت کرد. لازم به ذکر است که تعرفه گواهی مبدأ در این موارد دو برابر محاسبه خواهد شد.
جمع بندی
گواهی مبدأ سندی است که کشور سازنده کالا را مشخص می‌کند و برای خریداران و مقامات واردکننده اهمیت زیادی دارد. این سند توسط اتاق‌های بازرگانی یا مراجع معتبر صادر می‌شود و شامل اطلاعاتی مانند مشخصات کالا، کشور تولیدکننده، وزن، و وسیله حمل است. گواهی مبدأ برای اطمینان از کیفیت کالا، بررسی تعرفه‌های ترجیحی و رعایت قوانین وارداتی استفاده می‌شود و نقش کلیدی در فرآیندهای صادرات و واردات ایفا می‌کند. داشتن این سند معتبر برای تسهیل مبادلات تجاری بین‌المللی ضروری است.
