در سال ۲۰۱۹، پیشنهاد دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق ایالات متحده، برای خرید گرینلند از دانمارک، موجی از تعجب و بحث‌های گسترده را در سطح جهانی به راه انداخت. این پیشنهاد، اگرچه به‌سرعت از سوی دانمارک رد شد، اما سؤالات مهمی را درباره اهمیت استراتژیک گرینلند و نقش آن در آینده صنعت حمل‌ونقل بین‌المللی مطرح کرد. باتوجه‌به تغییرات آب‌وهوایی و ذوب سریع یخ‌های قطبی، گرینلند به‌عنوان یکی از کلیدی‌ترین مناطق جغرافیایی در دسترسی به قطب شمال، می‌تواند نقش مهمی در شکل‌دهی به آینده تجارت جهانی و حمل‌ونقل دریایی ایفا کند. این مقاله به بررسی این موضوع می‌پردازد که چگونه ماجرای ترامپ و گرینلند می‌تواند نمادی از تحولات بزرگ‌تر در صنعت حمل‌ونقل بین‌المللی باشد.
تاریخچه پیشنهادهای خرید گرینلند
پیش از ترامپ، هری ترومن، رئیس‌جمهور آمریکا، در سال ۱۹۴۶ نیز پیشنهاد خرید گرینلند را به دانمارک داده بود. دلیل این درخواست، موقعیت استراتژیک گرینلند در جنگ سرد و ساخت پایگاه هوایی توله (Thule) بود. این پایگاه هنوز فعال است و بخشی از سیستم دفاع موشکی آمریکا محسوب می‌شود. گویادر جنگ سرد، آمریکا برنامه‌ای مخفیانه به نام «پروژه آیسمن» داشت تا در صورت حمله شوروی، گرینلند را با نیروی نظامی تصرف کند!
اهمیت استراتژیک گرینلند؛ راه دریایی جدید
گرینلند، بزرگ‌ترین جزیره غیرقاره‌ای جهان، به دلیل موقعیت جغرافیایی منحصربه‌فرد خود، دروازه‌ای به قطب شمال محسوب می‌شود. این منطقه نه‌تنها از نظر منابع طبیعی مانند معادن نادر، نفت و گاز غنی است، بلکه به دلیل ذوب یخ‌های قطبی، در حال تبدیل‌شدن به یک مرکز استراتژیک برای حمل‌ونقل دریایی است. مسیرهای جدیدی مانند گذرگاه شمال غربی و مسیر دریایی شمالی، که قبلاً به دلیل یخ‌های دائمی غیرقابل‌دسترس بودند، اکنون در حال باز شدن هستند. این مسیرها می‌توانند زمان و هزینه حمل‌ونقل بین اروپا، آسیا و آمریکای شمالی را به طور چشمگیری کاهش دهند.
رقابت قدرت‌های جهانی مانند ایالات متحده، چین و روسیه برای نفوذ در این منطقه، نشان‌دهنده اهمیت فزاینده قطب شمال در معادلات ژئوپلیتیک است. خرید گرینلند توسط ترامپ، اگرچه یک پیشنهاد غیرعملی بود، اما نشان‌دهنده درک فزاینده از ارزش استراتژیک این منطقه بود.
گنجینه معدنی ناشناخته
گرینلند میزبان یکی از بزرگ‌ترین معادن عناصر نادر زمین (مثل نئودیمیم و دیسپروزیم) است که برای ساخت توربین‌های بادی، گوشی‌های هوشمند، و خودروهای الکتریکی حیاتی هستند. تخمین زده می‌شود که کوه «کووانفجل» در جنوب گرینلند حاوی ۱۰۰ میلیون تن سنگ معدن غنی از این عناصر باشد.
در راستای رقابت چین و آمریکا بر سر منابع این شرکت می‌توان به این موضوع اشاره کرد که شرکت چینی «شنگه سورس» در سال ۲۰۲۱ سهم عمده‌ای در یک پروژه استخراج عناصر نادر در گرینلند خریداری کرد، اما این توافق به دلیل فشارهای سیاسی دانمارک لغو شد. این نشان می‌دهد قطب شمال به میدان نبرد جدیدی برای تسلط بر فناوری‌های آینده تبدیل شده است.
مسیرهای قطبی و کشتی‌های «شبح»
روسیه در حال آزمایش کشتی‌های خودران در مسیر دریایی شمالی است. در سال ۲۰۲۲، یک کشتی باری روسی به نام «آکادمیک لومونوسوف» بدون حضور خدمه انسانی، تنها با کنترل از راه دور، از این مسیر عبور کرد. این فناوری می‌تواند انقلابی در حمل‌ونقل قطبی ایجاد کند.
برخی از این کشتی‌ها به سیستم‌های هوش مصنوعی مجهزند که می‌توانند از داده‌های ماهواره‌ای برای پیش‌بینی ترک‌های یخی و عبور سالم از میان آنها استفاده کنند!
وال‌ها به عنوان موانع دریایی!
افزایش تردد کشتی‌ها در قطب شمال باعث برخورد بیشتر با گونه‌های دریایی مانند وال‌ها شده است. در سال ۲۰۲۳، یک کشتی کانتینری نروژی مجبور شد مسیر خود را در مسیر دریایی شمالی تغییر دهد تا از یک گروه ۵۰تایی از وال‌های قطبی عبور کند.
راه‌حل عجیب اینکهبرخی شرکت‌ها در حال آزمایش سیستم‌های فراصوتی هستند تا حیوانات را از مسیر کشتی‌ها دور کنند!
تأثیر تغییرات آب‌وهوایی بر صنعت حمل‌ونقل
تغییرات آب‌وهوایی و ذوب یخ‌های قطبی، در حال تغییر نقشه حمل‌ونقل جهانی هستند. با باز شدن مسیرهای دریایی جدید در قطب شمال، شرکت‌های حمل‌ونقل می‌توانند مسافت‌های کوتاه‌تری را بین قاره‌ها طی کنند. برای مثال، مسیر دریایی شمالی که از سواحل روسیه می‌گذرد، می‌تواند زمان سفر بین آسیا و اروپا را تا ۴۰ درصد کاهش دهد. این امر نه‌تنها هزینه‌های سوخت را کاهش می‌دهد، بلکه باعث افزایش کارایی و سرعت در تجارت جهانی می‌شود.
بااین‌حال، این تغییرات چالش‌های جدیدی نیز به همراه دارند. افزایش ترافیک دریایی در مناطق قطبی، خطرات زیست‌محیطی مانند آلودگی آب‌ها و تأثیر بر اکوسیستم‌های شکننده را افزایش می‌دهد. علاوه بر این، شرایط آب‌وهوایی غیرقابل پیش‌بینی و یخ‌های شناور، می‌توانند امنیت کشتی‌ها را به خطر بیندازند.
حمل دریایی شمالی؛ ارزان و سریع‌تر
با توجه به باز شدن مسیرهای قطبی مانند گذرگاه شمال غربی (کانادا) و مسیر دریایی شمالی (روسیه) به دلیل ذوب یخ‌های قطبی، تخمین‌های مختلفی درباره صرفه‌جویی در هزینه و زمان حمل و نقل دریایی ارائه شده است. این صرفه‌جویی به عوامل متعددی مانند مسیر، نوع کشتی، فصل، و هزینه‌های عملیاتی بستگی دارد. در زیر برخی از داده‌های کلیدی و تخمین‌ها آورده شده است:
مسیر آسیا-اروپا از طریق مسیر دریایی شمالی (روسیه):
- مسیر فعلی (کانال سوئز): حدود ۲۱٬۰۰۰ کیلومتر و ۴۸ روز سفر.
- مسیر شمالی: حدود ۱۳٬۰۰۰ کیلومتر و ۳۵ روز سفر.
- صرفه‌جویی: کاهش ۳۵-۴۰٪ در مسافت و ۱۰-۱۵ روز در زمان سفر.
مسیر آسیا-شرق آمریکا از طریق گذرگاه شمال غربی (کانادا):
- مسیر فعلی (کانال پاناما): حدود ۲۵٬۰۰۰ کیلومتر.
- مسیر شمالی: حدود ۱۵٬۰۰۰ کیلومتر.
- صرفه‌جویی: کاهش ۴۰٪ در مسافت.
هزینه سوخت:
- کاهش مسافت به معنای مصرف کمتر سوخت است. برای مثال، یک کشتی کانتینری بزرگ می‌تواند با استفاده از مسیر شمالی، تا ۸۰۰ تُن سوخت کمتر مصرف کند.
- با قیمت فعلی سوخت کشتی (حدود ۶۰۰ دلار به ازای هر تُن)، این صرفه‌جویی معادل ۴۸۰٬۰۰۰ دلار در هر سفر است.
هزینه کانال‌ها:
- عبور از کانال سوئز برای یک کشتی بزرگ حدود ۵۰۰٬۰۰۰ تا ۱ میلیون دلار هزینه دارد.
- عبور از مسیر شمالی این هزینه را حذف می‌کند.
هزینه کلی:
- بر اساس مطالعه مؤسسه Copenhagen Business School در سال ۲۰۲۲، استفاده از مسیرهای قطبی می‌تواند تا ۲۰٪ از هزینه کل حمل و نقل دریایی بین آسیا و اروپا را کاهش دهد.
هزینه یخشکن‌ها:
- در ماه‌های سردتر، کشتی‌ها نیازمند همراهی یخشکن‌های روسی هستند که هزینه آن حدود ۲۰۰٬۰۰۰ تا ۵۰۰٬۰۰۰ دلار در هر سفر است.
بیمه:
- بیمه کشتی‌های عبوری از قطب شمال ۳۰-۵۰٪ گران‌تر از مسیرهای معمولی است، به دلیل خطرات ناشی از یخ‌های شناور و شرایط آب‌وهوایی.
سرعت پایین‌تر:
- کشتی‌ها در مسیرهای قطبی گاهی مجبورند با سرعت کمتری حرکت کنند تا از برخورد با یخ جلوگیری کنند، که ممکن است بخشی از صرفه‌جویی زمانی را خنثی کند.
گزارش بانک جهانی در ۲۰۲۳:
- بر اساس این گزارش پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰، مسیرهای قطبی تا ۳۰٪ از ترافیک کانتینری آسیا-اروپا را به خود اختصاص دهند. این انتقال می‌تواند سالانه تا ۱۰۰ میلیارد دلار در هزینه‌های جهانی حمل و نقل صرفه‌جویی کند.
تخمین روسیه:
- دولت روسیه ادعا می‌کند مسیر دریایی شمالی تا سال ۲۰۳۰ می‌تواند ۸۰ میلیون تُن محموله سالانه جابه‌جا کند و درآمدی معادل ۱۱ میلیارد دلار ایجاد نماید.
مثال‌هایی واقعی
در سال ۲۰۲۱، کشتی کانتینری «ویاگا» متعلق به شرکت روسی «سوکوم»، مسیر دریایی شمالی را طی کرد و ۴۰٪ در زمان و ۳۰٪ در هزینه سوخت صرفه‌جویی کرد. در سال ۲۰۲۳، کشتی گازی «کریستف دو مارگری» با حمل LNG از روسیه به چین، ۱۹ روز زودتر از مسیر معمولی (کانال سوئز) به مقصد رسید.
برای بهره‌برداری از فرصت‌های جدید در حمل‌ونقل قطبی، فناوری‌های نوین نقش کلیدی ایفا می‌کنند. کشتی‌های خودران و هوشمند، که مجهز به سیستم‌های ناوبری پیشرفته هستند، می‌توانند به راحتی در مسیرهای پیچیده و خطرناک قطبی حرکت کنند. علاوه بر این، استفاده از انرژی‌های پاک مانند سوخت‌های هیدروژنی یا برقی، می‌تواند تأثیرات منفی حمل‌ونقل دریایی بر محیط زیست را کاهش دهد.
جمع‌بندی
با وجود چالش‌های عملیاتی، باز شدن مسیرهای قطبی می‌تواند بین ۲۰ تا ۴۰٪ در هزینه و زمان حمل و نقل دریایی صرفه‌جویی ایجاد کند. با این حال، این رقم به تکمیل زیرساخت‌ها مانند بنادر و سیستم‌های ناوبری، همکاری بین‌المللی برای کاهش هزینه‌های بیمه و امنیت و توسعه فناوری با کشتی‌های مقاوم به یخ و سیستم‌های هوشمند بستگی دارد.
در صورت تحقق این شرایط، قطب شمال می‌تواند به یک شاهراه تجاری جدید تبدیل شود و توازن قدرت در صنعت حمل و نقل جهانی را تغییر دهد.ماجرای ترامپ و گرینلند، اگرچه در ابتدا به عنوان یک ایده غیرعملی تلقی شد، اما توجه جهانی را به اهمیت استراتژیک قطب شمال و نقش آن در آینده صنعت حمل‌ونقل بین‌المللی جلب کرد. آینده صنعت حمل‌ونقل بین‌المللی، به شدت تحت تأثیر این تحولات قرار خواهد گرفت و کشورهایی که بتوانند خود را با این تغییرات وفق دهند، از مزایای اقتصادی و استراتژیک آن بهره‌مند خواهند شد. البته به نظر می‌رسد گرینلند بسیار بیشتر از یک مسیر تجاری برای کشتی‌ها باشد.
