با توجه به گسترش روز افزون روابط بین المللی اقتصادی و تجاری، شاهد بسته شدن قراردادهای بین المللی هستیم. در پاره‌ای موارد اشخاص حقیقی یا حقوقی، ملزم به انعقاد قرارداد با اشخصاصی حقیقی یا حقوقی در سایر کشور‌ها هستند. در این نوع قراردادها نیز، باید مسائل حقوقی را به خوبی رعایت کرد تا بعد‌ها بتوان از داد‌گاه‌هایی در داخل و یا خارج کشور آن را پیگیر شد. در این مقاله قصد داریم به بررسی و تحلیل انواع قرارداد بین المللی و کاربرد آن بپردازیم.
قرارداد بین المللی چیست؟
به قرار‌داد‌هایی که در آن‌ها دست کم یک عنصر خارجی وجود داشته باشد، قرارداد بین المللی گفته می‌شود. مانند تابعیت دو طرف قرارداد، محل بسته شدن قرارداد و سایر موارد. افراد بسیار زیادی وجود دارند که با انواع معاملات و مبادلات بین المللی مواجه می‌شوند و برای انجام معامله‌های خود با چالش‌های عدیده‌ای مواجه هستند. شناخت اصول و قواعد حقوقی، در تنظیم متن انواع قراردادهای بین المللی موجود برای جلوگیری از هر‌گونه ضرر و زیان احتمالی در صورت فسخ قرارداد و یا دیگر مشکلات از این دست، از اهمیت بسزایی برخوردار است.
یک قرارداد، زمانی بین المللی محسوب می‌گردد که طرفین قرارداد، ساکن کشور‌های مختلفی باشند و یا محل اجرای این قرارداد، بیرون از محل سکونت طرفین قرارداد باشد. قبل از تنظیم هر گونه قرارداد بین المللی، دو طرف قرارداد باید راجع به مواردی از جمله مقدار، میزان کیفیت، پرداخت‌ها، تضامین قرارداد و زمان تحویل خدمت یا کالای مد نظر به توافق برسند. اگر بخواهیم تعریف جامعی از یک قرارداد تجاری بین المللی ارائه کنیم به صورت زیر است:
«یک نوع قرارداد است که دو طرف آن، با پذیرفتن حقوق و تعهد‌هایی که دست کم یک عنصر خارجی دارا می‌باشد، به ایجاد ماهیتی حقوقی اقدام کند».
ساختار و ارکان قرارداد بین المللی
اهمیت قرارداد در دنیای امروز بر هیچ کس پوشیده نیست. انعقاد قراردادهای حقوقی بر مبنای اصول حاکم بر قراردادهای تجاری بین المللی، ضامن تسهیل در انجام امور پیچیده مربوط به آن است. قراردادها اغلب به صورت مکتوب بسته می‌شوند و هر قرارداد شکل منحصر به فرد خود را دارد که باید به نکته‌های حقوقی آن توجه نمود.
۱. مشخصات کامل طرفین قرارداد بین المللی
۲. موضوع قرارداد بین‌المللی شامل نوع، مقدار مشخصات کمی و کیفی
۳. مدت قرارداد بین‌المللی متشکل از تاریخ شروع و پایان آن و نیز در نظر گرفتن زمان برای تغییرات احتمالی
۴. مبلغ قرارداد بین‌المللی به صورت حروف و عدد به تفکیک ارزی یا ریالی
۵. نوع ارز
۶. چگونگی پرداخت بهای معامله شامل دو نوع ریالی یا ارزی و نیز انتخاب یکی از صور اعتبار اسنادی، حواله ارزی یا بروات ارزی برای پرداخت از نوع ارزی
۷. چگونگی اجرای تعهدات
۸. اسناد مورد نیاز ارائه شده توسط فروشنده
۹. چگونگی ارائه خدمات پس از فروش
۱۰. نحوه و شرایط فسخ قرارداد
۱۱. نحوه حمل کالا شامل چگونگی بسته‌بندی، اعلام زمان بارگیری، اسناد حمل و نوع وسیله حمل
۱۲. چگونگی ترخیص کالا
۱۳. در صورت نیاز به بازرسی قبل از حمل، تعهد در فراهم نمودن شرایط آزمایش و بررسی کالا از طرف فروشنده و پرداخت وجه از طرف خریدار
۱۴. نوع و ضمانت‌ها شامل ضمانت‌نامه پیش پرداخت و ضمانت‌نامه حُسن انجام کار
۱۵. چگونگی تعدیل قیمت در صورت پیش‌بینی
۱۶. تغییر مقادیر کار
۱۷. تعهد در ارائه نقشه‌ها و دستورالعمل‌ها برای ماشین‌آلات و تجهیزات فنی
۱۸. درج تغییرات در شرایط، قیمت، زمان تحویل، ضمانت نامه و دیگر اجزا قرارداد بین‌المللی در صورت تغییر مشخصات فنی
۱۹. درج هزینه‌ها، عوارض و حقوق گمرکی
۲۰. بیمه کالای خریداری شده
۲۱. تعهد طرف خارجی در بیمه نمودن کارکنان خود در سازمان تأمین اجتماعی در طول زمان قرارداد بین‌المللی
۲۲. پرداخت مالیات‌های قانونی مربوط به قرارداد بین‌المللی توسط فروشنده خارجی و کسر مالیات‌ها توسط خریدار ایرانی کالا
۲۳. در صورت نیاز، ارائه قطعات یدکی و ابزارآلات تعمیراتی پس از تحویل کالا به مدت مشخص
۲۴. چگونگی و شرایط آموزش نیروی انسانی جهت نگهداری و بهره‌وری از کالا یا پروژه در صورت لزوم
۲۵. شرایط کار کردن کارکنان خارجی در کشور مقصد
۲۶. دیرکردها و جرائم
۲۷. شرایط واگذاری انجام موضوع قرارداد بین‌المللی به غیر
۲۸. نوع تعهدات در صورت بروز حوادث قهریه و فورس ماژور (Force Majeure)
۲۹. نوع قانون حاکم بر قرارداد بین‌المللی
۳۰. شرایط ابطال قرارداد بین‌المللی
۳۲. نحوه داروی و حل و فصل اختلافات
۳۳. نوع زبان مکاتبات
۳۴. مشخص کردن ضمایم قرارداد بین‌المللی
۳۵. تعریف مفاهیم، اصطلاحات و مشخصات فنی و حقوقی به صورت روشن
انواع قرارداد بین المللی
انواع قراردادهای بین المللی در 3 حوزه زیر جای گرفته‌اند:
- فروش
- خدمات
- فروش و خدمات
قرارداد فروش(Contract Of Sale)
همان‌طور که مشخص است از این نوع قرارداد در هنگام خرید و فروش بین‌المللی استفاده می‌شود. قرارداد فروش معمولاً به دو شکل شفاهی و کتبی بوده و ذکر توافقات، موضوع معامله، شروط اصلی معامله، قیمت از مهم‌ترین بخش‌های آن به شمار می‌آیند. با توجه به اینکه معاملات در سطح بین‌المللی نسبت به قراردادهای داخلی پیچیدگی خاص خود را دارند، لذا رعایت برخی موارد در شرایط قرارداد بین‌المللی گریز ناپذیر است که در ادامه مطلب به آن‌ها اشاره خواهد شد.
قرارداد حمل (Contract Of Carriage)
در این نوع قرارداد، بایسته‌ها و تمامی موارد لازم در هنگام حمل کامل آورده می‌شود. لازم به ذکر است قرارداد حمل بین‌المللی بر اساس شرایط خرید محموله تنظیم می‌گردد و هنگام اجرا می‌شود که دو طرف خریدار و فروشنده تمامی تعهدات خود را انجام داده باشند.
قرارداد بیمه (Contract Of Insurance)
از این نوع قرارداد برای بیمه بخش‌های مختلف قراردادهای بین‌المللی اعم از خود کالا، خدمات ارائه شده، صادرات کالا، حمل کالا، خسارات ناشی از عدم انجام تعهدات و غیره مورد استفاده قرار می‌گیرد. در واقع موضوع بیمه فاکتور اصلی و مهم قرارداد بیمه به شمار می‌آید که همان احتمال وقوع خطر یا ریسک است. بنابراین برخی امور بازرگانی و تجاری نظیر بورس و سهام که دارای ریسک صددرصدی هستند قابل بیمه شدن نیستند.
به جز موارد ذکر شده، قراردادهای کاربردی دیگری نیز وجود دارند که هر یک کاربرد و ماهیت خاصی را از خود به نمایش می‌گذارند که در ادامه به صورت مختصری آن‌ها را شرح می‌دهیم.
فرانشیز
فرانشیز یا حق امتیاز به گونه‌ای از قرارداد گفته می‌شود که در آن یک شرکت، به شرکتی دیگر این اختیار را می‌دهد تا محصولات تولیدی و یا خدماتش را به فروش برساند و در ازای آن مبلغی را به آن شرکت اعطا کند. انواع قرارداد فرانشیز از لحاظ ماهیت شامل موارد روبرو است: فرانشیز تولیدی، توزیعی و خدماتی
حمل و نقل کالا
قرار‌دادی که منجر به جا‌به‌جایی یا حمل و نقل کالا از داخل کشور مبدا به داخل کشور مقصد، بر اساس قوانین و مقررات موجود می‌شود، قرارداد حمل و نقل بین المللی کالا گفته می‌شود که این روش‌های حمل و نقل بین المللی در مجموع در 6 دسته جای می‌گیرند.
تامین مالی یا فاینانس
از جمله روش‌های رایج برای تامین مالی پروژه‌ها، قرارداد تامین مالی یا فاینانس است که تعریف حقوقی آن به شرح زیر است: « بهره‌مندی از خطوط اعتباری برای گرفتن وام از موسسه‌های مالی بین المللی. تامین مالی از طریق بهره‌گیری از تسهیلات خارجی با انعقاد قرارداد تامین مالی برای توسعه شاخص اقتصادی کشور‌های در حال توسعه، از جمله ایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
بیع متقابل
در این قراردادهای بلند مدت که بازه زمانی 3 تا 20 ساله دارند، شرکت سرمایه گذار خارجی که پیمانکار اصلی پروژه محسوب می‌گردد، هزینه‌های سرمایه‌گذای و تجهیز منابع در یک پروژه را عهده دار می‌شود و عملیات ساخت و توسعه پروژه مورد توافق شروع خواهد شد. در کشور ما در حوزه انرژی و نفت و گاز از این نوع قرارداد بهره برده می‌شود.
جوینت ونچر (Joint venture)
این نوع قرارداد مشارکت و همکاری که از جمله پرکاربرد‌ترین انواع قراردادهای بین المللی است، در آن هر یک از دو طرف قرارداد، اجرای فعالیت مشخصی را به صورت مشترک عهده دار می‌شوند و در نهایت در سود و زیان حاصله از انجام آن پروژه سهیم خواهند بود. برای توضیح بیشتر از اینکه joint venture بپردازیم به جمله ای از investopedia اشاره می کنیم که می گوید:
سرمایه گذاری مشترک (JV) یک توافق نامه تجاری است که در آن دو یا چند طرف توافق می کنند منابع خود را برای هدف انجام یک کار خاص جمع کنند.
لیسانس
قرارداد لیسانس که به قراردادهای اعطای مجوز و حق استفاده از مالکیت فکری نیز شناخته می‌شود، یکی از طرفین قرارداد، حق بهره برداری، بهره مندی و انتفاع از داریی‌های مشهود یا نا‌مشهود طرف دیگر قرارداد را در یک منطقه جغرافیایی معین را به دست می‌گیرد.
توزیع بین المللی
هر یک از طرفین قرارداد، تامین کننده یا توزیع کننده هستند. تامین کننده یا فقط تولید کننده است و یا تنها صادر می‌کند. توزیع کننده نیز از تامین کننده، محصولات را خریداری می‌کند و با فروش آن‌ها به سایرین به سود می‌رسد.
خرید و فروش بین المللی کالا
این نوع قراردادها بر حسب موضوع، دو طرف قرارداد، مدت زمان و قوانین حقوقی موجود انواع گوناگونی دارند و برای شناخت آن‌ها نیاز به دانش حقوقی وسیع و گسترده‌ای است.
کلید در دست
در این نوع قرارداد میزان دخالت کارفرما در هر یک از مراحل طراحی و ساخت به حداقل می‌رسد و مسئولیت آن بر عهده پیمانکار گذاشته می‌شود.
جمع بندی
قراردادهای بین المللی یکی از ابزارهای مهم در روابط تجاری و اقتصادی در دنیای امروز هستند. این قراردادها به دلیل وجود حداقل یک عنصر خارجی، مانند تابعیت طرفین یا محل اجرای قرارداد، به عنوان بین‌المللی شناخته می‌شوند. از ارکان اصلی این قراردادها می‌توان به تعیین طرفین، موضوع، تعهدات، تضمین‌ها و مدت زمان قرارداد اشاره کرد.
قراردادهای بین‌المللی به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند: فروش، خدمات، و ترکیبی از هر دو. علاوه بر این، انواع دیگری از قراردادها مانند فرانشیز، حمل‌ونقل کالا، فاینانس، بیع متقابل، جوینت ونچر، لیسانس، و کلید در دست وجود دارند که هرکدام ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند. هر قرارداد بین‌المللی نیازمند توجه دقیق به اصول حقوقی و مواردی مانند کیفیت، پرداخت‌ها، و تضامین است تا از مشکلات احتمالی جلوگیری شود. تسلط بر این اصول و شناخت انواع قراردادها برای موفقیت در معاملات بین‌المللی ضروری است.
