به طور کلی مالیات یکی از ابزارهای مالی مهم دولت به منظور کسب درآمد و همینطور تنظیم سیاست‌های اقتصادی است. دولت آمریکا برای نخستین بار در قرن 18 میلادی مالیات بر درآمد را جهت تامین مخارج جنگ وضع نمود. به تدریج این نوع از مالیات نیز در قوانین مالیاتی کشورهای سراسر جهان گنجانده شد و در حال حاضر اشخاص حقیقی و حقوقی زیادی وظیفه پرداخت آن را دارند. اما پیش از این که تفاوت مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی و حقوقی را بررسی کنیم، ابتدا باید بدانیم مالیات بر درآمد و قوانین آن چیست؟
مالیات بر درآمد
بر خلاف مالیات بر ارزش افزوده که نوعی مالیات غیر مستقیم برای مصرف کالاها و خدمات است، مالیات بر درآمد نوعی از مالیات مستقیم است که بر اساس میزان درآمد اشخاص حقیقی و حقوقی تعیین می گردد. اما منظور از اشخاص حقیقی و حقوقی چیست؟ منظور از اشخاص حقیقی همان افراد و کسبه‌ای هستند که به صورت شخصی در حال انجام فعالیت های اقتصادی می باشند. اشخاص حقوقی نیز به شرکت ها، موسسات و کسب وکارهای مختلف اشاره دارد. این مالیات با توجه به نوع کسب وکار و میزان درآمد اشخاص به میزان متفاوتی دریافت می شود.
بررسی قانون مالیات بر درآمد
قوانین مالیاتی به طور کلی به چندین گروه تقسیم بندی می‌شوند. تقریبا در دهه های 20 و 30 شمسی، برای اولین بار قانون مالیات بر درآمد مورد توجه قرار گرفت. یکی از اولین مواد قانونی که به همین نوع مالیات اشاره می کند در سال 1334 به تصویب رسیده است. در یکی از مواد این قانون، 11 گروه مختلف از اشخاص حقیقی و حقوقی مشمول پرداخت مالیات مستقیم هستند. این مشاغل و کسب و کارها عبارتند از:
- کلیه اصناف،کسبه ها، افراد حقوق‌بگیر، تاجران و افراد دارای کارت بازرگانی، صنعتگران، پیمانکاران و همینطور صاحبان املاک و مستغلات
- کلیه افراد، اشخاص حقوقی و شرکت هایی که در داخل و یا خارج از ایران کسب درآمد می‌کنند.
- مشاغل آزادی همچون پزشکان، وکلا، مهندسان و موارد مشابه دیگر
البته این قانون استثنائاتی نیز قائل شده است که این استثنائات افراد را از پرداخت مالیات بر درآمد معاف می کند. برای مثال می توان موسسات عام‌المنفعه، کشاورزان، شرکت های تعاونی، برخی از صنایع خاص و بسیاری از موارد دیگر را نام برد. همچنین معافیت مالیاتی برای صادرات نیز به شرط ارائه ارز حاصل از صادرات به بانک مرکزی لحاظ می گردد.
پیش از انقلاب نیز قوانین دیگری در رابطه با مالیات ها به تصویب رسیده بود که تمام یا بخشی از آن به مالیات بر درآمد مربوط می شد. برخی از این قوانین عبارتند از: قانون مالیات بر درآمد و املاک مزروعی، مستغلات و حق تمبر و … . البته در حال حاضر مبنای محاسبه و تعیین این نوع از مالیات بر اساس قوانین جدیدتر و اصلاحیه‌های مربوط به آنها است که در قسمت های بعدی بیشتر در مورد آن توضیح می دهیم.
میزان درصد مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی و حقوقی
درصد مالیات بر درآمد برای اشخاص حقیقی و حقوقی متفاوت است:
درصد مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی
مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی نیز با توجه به ماده 131 قانون مالیات های مستقیم دارای سه نرخ جداگانه است که در ادامه مشاهده می کنید:
- درآمد اشخاص حقیقی (تا میزان 50 میلیون تومان): مشمول مالیات سالانه به میزان 15 درصد
- درآمد اشخاص حقیقی (بین 50 تا 100 میلیون تومان): مشمول مالیات سالانه به میزان 20 درصد
- درآمد اشخاص حقیقی (از 100 میلیون تومان به بالا): مشمول مالیات سالانه به میزان 25 درصد
البته ناگفته نماند که سالیانه تا یک سقف معینی از درآمد اشخاص حقیقی از مالیات معاف خواهد بود. این موضوع بیشتر به حقوق و دستمزد افراد اختصاص دارد که در لایحه بودجه هر سال توسط دولت مشخص می گردد.
درصد مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی
مهمترین ماده قانونی مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی ماده 105 قانون مالیات ها است. بر اساس این ماده قانونی درآمد اشخاص حقوقی و شرکت ها پس از کسر هزینه های قابل قبول و همچنین در نظر گرفتن معافیت‌ها، مشمول 25 درصد خواهد بود. به منظور پرداخت این مالیات اشخاص حقیقی پس از ثبت اظهانامه مالیاتی خود باید آن را به سازمان مربوطه ارسال نمایند. این نوع از مالیات با نام مالیات بر عملکرد نیز شناخته می شود.
بررسی انواع مختلف مالیات بر درآمد
همانطور که گفته شد اشخاص حقوقی و شرکت‌ها باید 25 درصد از درآمد خود را بعد از کسر هزینه‌ها و معافیت‌ها به مالیات بر درآمد اختصاص دهند. اما با توجه به تنوع میزان مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی، مالیات این گروه بیشتر جای بحث و بررسی دارد که در اینجا به آن می پردازیم:
مالیات بر درآمد مشاغل
این مالیات نوع اصلی مالیات بر درآمد بوده و به صاحبان مشاغل، کسبه و بازار اشاره دارد. بر اساس ماده 95 قانون مالیات‌های مستقیم، مالیات بر درآمد مشاغل به سه گروه الف، ب و ج تقسیم‌بندی می شود. این سه گروه که دسته بسیار بزرگی از اصناف، بازاریان، مشاغل و صنایع تولیدی و خدماتی کشور را شامل می شوند، طبق قانون موظف هستند که مدارک و اسناد مربوط به عملکرد مالی خود را ثبت و ضبط نمایند.
- گروه الف موظف به ثبت فعالیت‌های خود در دفاتر روزنامه و کل هستند.
- گروه ب موظف به ثبت فعالیت‌های خود در دفاتر درآمد و هزینه هستند.
- گروه ج موظف به ثبت وضعیت شغلی خود طبق نمونه‌های سازمان امور مالیاتی هستند.
مالیات بر درآمد وکلا
بر اساس ماده 103 قانون مالیات‌های مستقیم، کلیه وکلای دادگستری باید در قراردادهای کاری خود رقم حق‌الوکاله را قید نموده و سپس 5 درصد از آن را بابت مالیات بر درآمد خود در نظر بگیرند.
مالیات بر درآمد املاک
وضع این مالیات به منظور ساماندهی بازار مسکن و کنترل قیمت‌ها در چند سال اخیر مورد توجه قرار گرفته است. مالیات بر درآمد املاک طبق ماده 52 و 53 شامل سه بخش مالیات بر اجاره املاک، مالیات مربوط به نقل و انتقال املاک و مالیات بر واحدهای مسکونی خالی از سکنه است.
مالیات بر درآمد حق تمبر
بر اساس ماده 46 قانون مالیات‌های مستقیم، افراد دارای اسناد تجاری گوناگون باید حق تمبر آن اسناد را پرداخت نمایند. مثلا، صدور مدارک تحصیلی مختلف دانشگاهی، گواهینامه رانندگی و مجوزهای کسب به پرداخت حق تمبر نیازمند است. البته به خاطر ناچیز بودن آن، زیاد مورد توجه قرار نمی گیرد.
مالیات بر درآمد اتفاقی
بر اساس ماده 119 قانون مالیات‌های مستقیم، درآمدهای نقدی و غیرنقدی که به صورت اتفاقی به دست می آید مانند جایزه، کمک بلاعوض و مواردی از این قبیل، مشمول پرداخت این نوع از مالیات هستند.
مالیات بر درآمد کشاورزی
بر اساس قانون صاحبان مشاغلی نظیر کشاورزی، دامپروری، زنبورداری، آبزیان، باغداری و برخی دیگر از گروه های شغلی مربوطه از پرداخت مالیات معاف می باشند.
مالیات بر درآمد حقوق
این نوع مالیات مربوط به کلیه مزدبگیران و حقوق‌بگیران بخش های دولتی و حقوقی است که سازوکار اجرا و پرداخت این نوع مالیات بیشتر بر عهده کارفرمایان یا خود دولت می باشد. بر اساس ماده 84 قانون مالیت‌های مستقیم درصدی از حقوق افراد معمولا تحت عنوان مالیات بر حقوق کسر خواهد شد. همانطور که گفته شد سقف مالیات حقوق هر ساله در بودجه کل کشور مشخص می شود. سقف معافیت مالیات بر حقوق نیز به میزان 33 میلیون تومان به صورت سالانه و 2 میلیون و 750 هزار تومان به صورت ماهانه است.
