در دنیای بازرگانی و حملونقل بین‌المللی یک سری اسناد و مدارک وجود دارد که دربرگیرنده ویژگی‌ها و خصوصیات محموله بوده که به اسناد حمل شهرت دارند. اسناد حمل جز مهم‌ترین مدارک در خریدوفروش خارجی به حساب آمده و در واقع این اوراق به منزله هویت و شناسنامه کالا هستند.
اسناد حمل برای خریدار کالا از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است؛ زیرا وی پس از انجام تعهدات مالی و تسویه حساب با فروشنده یا بانک گشاینده اعتبار فقط از طریق ارائه اصل این اسناد می‌تواند به انجام امور مربوط به تشریفات گمرکی و ترخیص کالا مبادرت ورزد.
انواع اسناد حمل
در یک دسته‌بندی کلی اسناد حمل را به دو گروه اسناد حمل متداول و اسناد حمل خاص تقسیم‌بندی می‌کنند. همچنان با شرکت سپاهان همراه ارائه دهنده خدمات ترخیص کالا، واردات کالا از چین، واردات کالا از دبی و حمل هوایی و حمل دریایی کالا همراه باشید.
اسناد حمل متعارف(Conventional)
اسناد حمل متداول یا متعارف برای همه کالاها لازم و ضروری هستند و در صورت فقدان یا ناقص بودن موجب عدم پرداخت وجه به فروشنده، خلل در روند انجام تشریفات گمرک و در نهایت توقف ترخیص کالا خواهد شد. این اسناد شامل موارد زیر بوده که در ادامه هر کدام به اختصار توضیح داده می‌شوند:
انواع اسناد حمل متعارف
- بارنامه
- فاکتور
- گواهی مبدأ
- پکینگ لیست
- گواهی بازرسی
- بیمه‌نامه
بارنامه
بارنامه(Bill Of Lading-B/L) سند مالکیتی با قابلیت انتقال بوده و به معنی بستن قرارداد به منظور حمل و بارگیری کالا بر روی وسیله نقلیه(On Board) است که توسط شرکت‌های حملونقل صادر می‌گردد. پس از صدور بارنامه مالکیت کالا از فروشنده خارج و به شرکت حمل‌کننده واگذار می‌شود.
انواع بارنامه
بارنامه را می‌توان به دسته‌های مختلفی تقسیم‌بندی کرد. در یک گروه‌بندی بارنامه بر اساس وسیله حمل محموله شامل موارد زیر است:
- بارنامه دریایی
- بارنامه هوایی
- بارنامه زمینی
- بارنامه ریلی
همچنین در یک دسته‌بندی کلی‌تر انواع بارنامه‌های زیر وجود دارد که بر حسب کاربرد موارد استفاده گوناگونی دارند:
بارنامه بدون شرط
در این نوع بارنامه که به Clean مشهور است هیچ‌گونه شرطی نظیر موارد شکستگی، رسیدن خسارت به کالا و غیره در آن درج نشده است.
بارنامه مقید(Claused)
این بارنامه دارای شرط بوده و یکی از عوامل مغایرت(Discrepancy) به شمار می‌آید که گاهی به آن بارنامه کثیف(Dirty) نیز گفته می‌شود.
بارنامه شخص ثالث
هنگامی که نام تحویل‌دهنده کالا در اعتبارات اسنادی و یا قرارداد وارد نشده باشد از بارنامه شخص ثالث(Third Party B/L) استفاده می‌گردد. درواقع در این نوع بارنامه فرستنده محموله یا فروشنده(Shipper) شخص یا شرکتی ذی‌نفع اعتبار نبوده و به نام کسی دیگر است.
بارنامه گروهی
در برخی موارد شرکت‌های حمل‌کننده به منظور استفاده از تمام فضای کشتی یا کانتینر و نیز کسب تخفیفات، محموله‌های چند شرکت را با هم در یک مکان قرار داده و براب همه آن‌ها یک بارنامه گروهی(Groupage B/L) صادر می‌نماید.
بارنامه اختصاصی
این نوع بارنامه از انشعابات بارنامه گروهی است که در آن برای هر شرکت یا محموله یک بارنامه اختصاصی(House B/L) صادر می‌شود.
بارنامه سراسری و بارنامه مرکب
گاهی جهت حمل یک محموله از چندین وسیله نقلیه استفاده می‌گردد که برای آن شرکت‌های حملونقل یک بارنامه صادر می‌کنند. در این موارد در صورتی که شرکت از نوع کریر باشد بارنامه سراسری(Through B/L) و چنانچه فورواردر باشد بارنامه مرکب(Multimodal B/L) گفته می‌شود. هر دو این بارنامه‌ها دارای ماهیتی یکسان بوده و تنها دایره وظایفت شرکت‌های فورواردر بیشتر از شرکت‌های کریر است.
راه نامه هوایی
نوعی بارنامه به نام راه نامه هوایی(Airway Bill/Air Consignment Note/Air Freight Note) وجود دارد که در ۱۲ نسخه صادر می‌گردد. این بارنامه فقط یک رسید بوده و سند مالکیتی کالا که قابلیت معامله داشته باشد، به حساب نمی‌آید.
راه نامه کامیون
این بارنامه سندی غیرقابل معامله بوده است که با نام راه نامه کامیون(CMR) برای حملونقل محموله با کامیون در ۶ الی ۱۴ نسخه صادر می‌گردد.
مانیفست
مانیفست از تعدادی بارنامه تشکیل شده که اطلاعات و خلاصه‌ای از آن‌ها را شامل می‌شود. درواقع همانند نامه‌ای پوششی اطلاعات مربوط به حمل محموله یا انسان و بارنامه‌های صادرشده برای کالا را در خود قرار داده است.
پروفرما و فاکتور
پروفرما یا پیش فاکتور(Proforma Invoice) نوعی سند است که فروشنده در آن اطلاعات مربوط به فروش محصول و قیمت را وارد کرده و برای خریدار می‌فرستد. چنانچه پروفرما(P/I) مورد تائید خریدار و کشور مقصد باشد، مجوز ورود کالا و پروسه ثبت سفارش به منظور پرداخت ارزش آن آغاز می‌گردد.
فاكتور(Commercial Invoice) یا سیاهه تجاری دقیقاً مشابه پیش‌فاکتور بوده و تنها نوشتن کلمه سربرگ نشان‌دهنده یکی از آن‌ها است. البته صدور پیش‌فاکتور و دریافت آن به منزله انجام معامله نیست اما با صدور فاکتور نشانگر معامله انجام شده است.
گواهی مبدأ
یکی از اسناد حمل گواهی مبدأ یا(Certificate of Origin) بوده که بیانگر نام کشور تولیدکننده کالای موضوع قرارداد خریدوفروش است. گواهی مبدأ شامل شرح کالا و کشور سازنده بوده که توسط تولیدکننده و یا نمایندگی‌های مجاز آن صادر و به امضا و مهر اتاق بازرگانی آن کشور می‌رسد. حتی در برخی موارد توسط سفارت یا کنسولگری کشور مقصد نیز تائید می‌گردد.
پکینگ لیست
لیست عدل بندی(Packing List) یا بسته‌بندی یکی دیگر از اسناد حمل است که در آن تمام جزئیات محموله شامل تعداد، وزن ، ابعاد، محتویات درون هر بسته، مشخصات خریدار و فروشنده، محل بارگیری و تخلیه کالا، وزن، شماره فاکتور و غیره درج شده است. البته در این سند اطلاعات مربوط به قیمت قید نمی‌گردد. را کاملاً مشخص می‌نماید. قیمت كالا در این سند درج نمی‌گردد.
گواهی بازرسی
گواهی آزمایش (Test or Inspection Certificate) سندی است که در هنگام تحویل محموله به حامل در کشور مبدأ به منظور اطمینان خریدار از کیفیت و کمیت محصول، اندازه و نوع بسته‌بندی، نحوه بارگیری، وسیله حمل‌کننده و غیره توسط شرکت‌های بازرسی و یا نماینده خریدار صادر می‌گردد.
اسناد حمل خاص(Special)
اسناد حمل خاص در برخی موارد برای کالاهایی با ویژگی‌های خاص لازم می‌شود که باید به اسناد حمل متعارف اضافه شوند. اسناد حمل خاص طبق قرارداد و توافق طرفین معامله تعیین می‌شوند. از جمله اسناد حمل خاص می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سیاهه گواهی شده(Certified Invoice)
- سیاهه تائید شده(Legalized )
- گواهی وزن(Weight Certificate)
- سیاهه كنسولی(Consular Invoice)
- گواهی آنالیز سازنده كالا(Manufacturer Analysis Certificate)
- گواهی لیست سیاه(Black List Certificate)
- گواهی بهداشت و سلامت دام(Health Veterinary & Sanitary Certificate)
- گواهی ضد عفونی(Fumigation Certificate)
