در گذشته ارتباط ارباب رجوع با کارشناس گمرکی به صورت مستقیم بود و این خود باعث ایجاد فساد اداری فراوانی شده بود. از این رو سیستم EPL راه‌اندازی شد و برای جلوگیری از فساد اداری و مالی کارشناس مجازی گمرک، جایگزین کارشناس متمرکز شد. در سال 1393 پس از راه‌اندازی سیستم EPL توسط گمرک پس از ثبت سفارش و اظهار الکترونیکی کالا، نسبت به تعرفه و ریسک‌پذیر بودن کالا، تعیین مسیر می‌شود.
چنانچه کالا و محموله در مسیر قرمز قرار گیرد، سیستم بصورت اتوماتیک، کارشناسی در یکی از گمرکات کشور به صورت ناشناخته برای بررسی اظهارنامه گمرکی تعیین می‌کند. همانگونه که از اسم کارشناس مجازی گمرک پیداست، صاحب کالا و اظهارکننده هیچ اطلاعاتی در مورد کارشناس و اینکه از کجا و چه گمرکی بررسی می‌کنند را ندارند. این روند مانع تبانی بین کارشناسان و ارباب رجوع می‌شود.
امکان دارد اینجا این سوال پیش بیاید که آیا کارشناس مجازی اظهارکننده و ترخیص‌کار را می‌تواند مشاهده کند؟
بله کارشناس مجازی در پنل کاربری خود در EPL می‌تواند اطلاعات صاحب کالا، اظهارکننده و ترخیص‌کار را مشاهده کند. ولی برای اظهارکننده و حق‌العمل کار این دسترسی وجود ندارد.
کارشناس مجازی گمرک کیست؟
کارشناس مجازی گمرک سامانه‌ای است که با استفاده از فناوری و ابزارهای دیجیتال، فرآیند بررسی و تأیید اظهارنامه‌های گمرکی را به صورت غیرحضوری انجام می‌دهد. این سیستم برای کاهش فساد اداری و تسریع در امور گمرکی راه‌اندازی شده و تعامل مستقیم بین ارباب رجوع و کارشناس را حذف کرده است. با این روش، امکان انتخاب تصادفی کارشناس برای بررسی پرونده‌ها فراهم شده و شفافیت بیشتری در فرآیندها ایجاد می‌شود.
مزایای استفاده کارشناس مجازی در گمرک چیست؟
از مهم‌ترین مزیت این امر می‌توان به تسریع در امور گمرکی و مراحل ترخیص کالا از گمرک و همچنین قطع ارتباط بین اظهارکننده و کارشناسان را عنوان کرد. دومین مزیت استفاده از کارشناس مجازی برای بازدید کالا می‌باشد. کارشناس مجازی درخواست بازدید برای گمرک ارسال می‌کند و ارزیاب بعد از بازدید کالا اطلاعات را را به صورت الکترونیکی به کارشناس مجازی ارسال می‌کند. بعد از اتمام کار اگر مشکلی باشد کارشناس به کارتابل مدیریت و معاون گمرک محل اظهار گزارش ارسال می‌کند. تعداد گمرکاتی که در آن‌ها کارشناسی اظهارنامه‌ها به صورت مجازی انجام می‌شود با اضافه شدن ۲۸ گمرک جدید به ۷۲ گمرک افزایش یافت.
وظایف کارشناس مجازی گمرک
- بررسی اسناد و اطلاعات اظهارنامه‌های گمرکی (مانند فاکتور، پکینگ لیست، بارنامه و سایر مدارک).
- بررسی تعرفه کالا (HS Code) و تطبیق آن با مشخصات کالا.
- بررسی ارزش کالا بر اساس مقررات سازمان جهانی گمرک و بانک اطلاعاتی ارزش.
- اظهار نظر کارشناسی درباره مجاز بودن یا نیاز به مجوزهای واردات یا صادرات.
- ارائه کد کارشناسی نهایی برای ادامه فرآیند ترخیص.
گمرکات فعال در سیستم کارشناسی مجازی
در حال حاضر، بیش از ۷۲ گمرک در کشور از سیستم کارشناسی مجازی استفاده می‌کنند. این گمرکات در مناطق مختلف کشور توزیع شده‌اند و پوشش کاملی برای استفاده از این سیستم فراهم کرده‌اند. اضافه شدن گمرکات جدید به این سیستم نشان‌دهنده گسترش و موفقیت آن است.
اسامی این گمرکات بدین شرح است:
- منطقه آزاد حسن رود
- بازارچه کوهک- سراوان
- بازارچه میرجاوه
- میرجاوه
- پیرانشهر
- منطقه ویژه سلفچگان
- پرویزخان
- منطقه ویژه بوشهر۲
- یزد
- منطقه ویژه یزد
- منقطه ویژه دوغارون
- ساری
- بازارچه پیشین
- سرو
- میلک
- مهران
- تبریز
- ماهیرود
- منطقه ویژه کاوه
- خسروی
- منطقه ویژه بم
- بیله سوار
- کرمانشاه
- منطقه آزاد چابهار
- منطقه ویژه نوشهر
- حوزه۳ امانات پستی فرودگاه امام
- بجنورد
- بازارچه ریمدان
هدف از راه‌اندازی سیستم کارشناس مجازی گمرک
هدف اصلی از راه‌اندازی این سیستم، کاهش تعاملات غیرضروری میان کارشناسان و ارباب رجوع و در نتیجه جلوگیری از فساد اداری و تبانی بوده است. همچنین این سیستم به افزایش سرعت فرآیندهای گمرکی، کاهش هزینه‌ها و فراهم کردن امکان مدیریت الکترونیکی امور کمک می‌کند. شفافیت در فرآیندها و ایجاد اعتماد بیشتر در میان فعالان اقتصادی از دیگر اهداف این سیستم است.
نحوه پیدا کردن کارشناس مجازی گمرک
روش‌های مختلفی برای پیدا کردن کارشناس مجازی گمرک هست که در ادامه به آن میپردازیم.
۱. مراجعه به سامانه EPL گمرک
گمرک ایران سامانه‌ای به نام EPL دارد (www.epl.irica.ir) که در آن هنگام ثبت اظهارنامه، شما به‌طور خودکار به یک کارشناس مجازی متصل می‌شوید. سیستم به‌صورت هوشمند براساس نوع کالا و گمرک مقصد، کارشناس مجازی را مشخص می‌کند و شما می‌توانید از طریق همان پنل EPL با او در ارتباط باشید.
۲. استفاده از پنل‌های کارگزار رسمی گمرک
اگر با یک کارگزار رسمی گمرک قرارداد ببندید، او در پنل EPL خودش دسترسی دارد تا کارشناس مجازی را معرفی کرده یا درخواست تغییر کارشناس بدهد. این روش مخصوص کسانی است که با حق‌العمل‌کاران همکاری می‌کنند و می‌خواهند پیگیری سریع‌تری داشته باشند.
۳. مراجعه به درگاه خدمات الکترونیکی گمرک ایران
از طریق درگاه خدمات الکترونیکی گمرک (e-services.irica.gov.ir) می‌توانید پیگیری کنید کدام کارشناسان مجازی فعال هستند و وضعیت پرونده شما در چه مرحله‌ای است.
۴. ارتباط با شماره‌های پشتیبانی گمرک
اگر در روند انتخاب یا ارتباط با کارشناس مجازی مشکلی پیش بیاد، می‌تونید با شماره تماس‌های رسمی گمرک (مثل ۰۲۱۲۴۵۷۱) تماس بگیرید و اپراتورهای مرکز پاسخگویی راهنمایی‌تون کنند.
۵. استفاده از مشاوران بخش خصوصی
بعضی شرکت‌های ترخیص‌کار و کارگزاری رسمی، خدمات مشاوره و حتی پشتیبانی مجازی ارائه میدن و کارشناسان مجازی خودشون رو در اختیارت می‌ذارن که به نمایندگی از شما با سیستم EPL کار رو جلو ببرن — این روش خیلی پرطرفداره چون دردسر کمتری داره.
مقایسه کارشناس مجازی و حضوری گمرک
کارشناس حضوری گمرک با حضور فیزیکی در محل گمرک به بررسی پرونده‌ها می‌پرداخت، اما این روش مشکلاتی نظیر فساد اداری و تبانی را به همراه داشت. در مقابل، کارشناس مجازی بدون نیاز به حضور فیزیکی و از طریق سامانه EPL فرآیندها را انجام می‌دهد. مزیت اصلی کارشناسی مجازی، ناشناس بودن و کاهش زمان و هزینه‌ها است، در حالی که تعامل مستقیم در روش حضوری ساده‌تر بود.
جمع‌بندی
سیستم کارشناس مجازی گمرک به عنوان جایگزینی برای کارشناسان حضوری طراحی شده تا با کاهش فساد اداری و تسریع در فرآیندهای گمرکی، شفافیت بیشتری را فراهم کند. این سیستم از طریق سامانه EPL اجرا می‌شود و پس از ثبت اظهارنامه و تعیین مسیر محموله، کارشناسان به صورت ناشناس اظهارنامه‌ها را بررسی می‌کنند.
از مزایای اصلی این سیستم می‌توان به کاهش زمان ترخیص کالا، قطع ارتباط مستقیم میان ارباب رجوع و کارشناس، کاهش هزینه‌ها و افزایش شفافیت اشاره کرد. همچنین، این سیستم به گسترش تجارت بین‌المللی کمک کرده و کارایی گمرکات را ارتقا داده است.
چالش‌های موجود شامل مشکلات فنی سامانه، محدودیت در ارتباط مستقیم و نیاز به آموزش‌های بیشتر در برخی گمرکات است. با این حال، چشم‌انداز آینده این سیستم با استفاده از فناوری‌های نوین، امیدوارکننده است و می‌تواند بهره‌وری بیشتری را به همراه داشته باشد.
سوالات متداول
خیر، این سیستم ناشناس است.
زمانی که کارشناس مجازی این درخواست را در سامانه ثبت کند.
بله، از طریق سامانه EPL می‌توان درخواست اصلاح ثبت کرد.
