قبل از شیوع ویروس کرونا در ایران، برخی از اقتصادانان رشد بسیار اندک اقتصاد را برای سال جاری پیش بینی می کردند. اما با شیوع کرونا در داخل کشور، اقتصاد ایران نیز مانند اقتصاد سایر کشورهای درگیر این ویروس با رشد منفی غیرمنتظره ای رو به رو شد. در اینجا وضعیت اقتصاد ایران پس از کرونا را مورد بررسی قرار می دهیم.
بررسی وضعیت اقتصاد ایران پس از کرونا
کارشناسان زیادی در مورد وضعیت اقتصاد ایران پس از کرونا هشدار داده اند. هم زمان با اپیدمی شدن ویروس کرونا در ایران بسیاری از کسب وکارها تعطیل شدند. آمارها نشان می دهد کرونا بیش از 15 میلیون شغل را با تهدید جدی رو به رو کرده است. طبق ارزیابی های صورت گرفته ۶۵ درصد از فعالیت‌های اقتصادی با کاهش تولید و خدمات مواجه بوده‌اند. البته ۳۱ درصد از فعالیت‌های اقتصادی نیز با تغییر تولید همراه نبوده و تولید در ۴ درصد فعالیت‌ها افزایش یافته است. [1]
اقتصاد کشورمان در شرایطی دچار معضلی با نام کرونا شده که از قبل به خاطر شرایط تحریمی با چالش های زیادی هم در سطح داخلی و هم در سطح خارجی مواجه بوده است. آمارهای منتشر شده رشد اقتصادی ۹ ماهه نخست سال ۱۳۹۸ را منفی ۷.۶ درصد گزارش کرده اند. رشد اقتصادی بدون نفت نیز تقریبا صفر درصد بوده است. گزارش مرکز آمار همچنین به تورم سالانه ۳۴.۸ در ماه اسفند سال گذشته اشاره کرده است. [1]
وضعیت شاخص های اقتصادی پس از کرونا
کارشناسان معتقدند شیوع کرونا و روند رو به گسترش آن در سطح جهانی، علاوه بر این که بسیاری از معادلات و پیش‌بینی های اقتصادی را بر هم زده است، از تحمیل شرایط دشوارتر بر اقتصاد کشورها نیز حکایت دارد. در حقیقت با توجه به این که شرط اصلی کنترل شیوع کووید-19، کاهش حداکثری تعاملات اجتماعی غیرضروری است، بنابراین برای رسیدن به این هدف باید بسیاری از فعالیت های اقتصادی تعطیل شوند.
سعید مسگری، پژوهشگر اقتصادی ایران، معتقد است که به طور کلی پیش‌بینی روند متغیرهای اقتصادی کار آسانی نیست و در سال های گذشته نیز این کار دشوارتر شده است. به گفته وی اقتصاد ایران هم اکنون به دوره انجماد خود رسیده بود و پس از دو سال کاهش شدید رشد اقتصادی، حالا می بایست اندازه اقتصاد ثابت می ماند و حتی رشد بسیار اندکی را تجربه می کرد که البته با پیدایش ویروس کرونا، احتمالا با رشد منفی اندکی یعنی حدود منفی یک تا دو درصد مواجه می شود.
وضعیت اقتصاد ایران پس از کرونا با توجه به کاهش صادرات نفت
حتی پیش از اینکه ویروس کرونا در کشور شیوع پیدا کند، شرایط به گونه ای بود که مقامات کشور در خصوص صدمات اقتصادی وارده به خانوارها و به ویژه اقشار کم درآمد جامعه پیش بینی کرده بودند. بر اساس تخمین های صندوق بین‌المللی پول، پس از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای، ارزش ریال بیش از ۵۰ درصد کاهش یافته است. با توجه به افزایش 40 درصدی تورم و همینطور خروج شرکت های بزرگی همچون سامسونگ و ال جی از ایران، اقتصاد ایران در سال گذشته ۵/ ۹ درصد کوچک‌تر شده است. [2] بنابراین باید گفت اقتصاد داخلی ایران پیش از شیوع کووید-19 نیز شرایط مناسبی نداشته است.
از طرف دیگر کاهش بی سابقه قیمت نفت، بودجه بندی دولت برای سال 99 را که با نرخ ۵۰ دلاری فروش هر بشکه تهیه شده بود و هم اکنون به زیر 15 دلار در همین ابتدای سال رسیده است با کسری مواجه ساخته که می‌تواند خود باعث اختلالات قابل‌توجهی در اقتصاد داخلی ایران شود.
تاثیر کرونا بر عرضه و تقاضای بازار
شیوع کرونا هر دو سمت عرضه و تقاضای بازار کار را تحت‌تاثیر خود قرار داده است. تعطیلی و کاهش فعالیت بسیاری از کسب و کارها به تعدیل نیرو و کاهش تقاضا و عرضه کار انجامیده است. چرا که برخی از افراد هم اکنون درگیر این بیماری هستند و برخی دیگر هم برای جلوگیری از شیوع این ویروس، ساعات کاری خود را کاهش داده اند. به این ترتیب پیش بینی می شود در سال جاری با کاهش نرخ مشارکت و کاهش اشتغال مواجه باشیم.
فعالیت مشاغلی که به طور مستقیم کرونا بر آنها تاثیر گذاشته است و درآمد آنها به شدت کاهش یافته است. عبارتند از:
رستوران‌ها، فروشگاه‌هایی که آجیل، شیرینی و محصولات مشابه را به فروش می‌رسانند، آژانس‌های سفر و گردشگری، هتل‌ها و شرکت‌های اقامتی، شرکت‌های حمل‌ونقل، خطوط هوایی، شرکت‌های نساجی، تولیدکنندگان محصولات چرم، مراکز ورزشی و سرگرمی، آرایشگاه ها و برگزارکنندگان مراسمات مختلف.
این کاهش فعالیت می تواند منجر به بحران بیکاری شده و رفاه خانواده های زیادی را تحت‌تاثیر قرار دهد. البته ناگفته نماند بیشترین ضربه اقتصادی نیز به مشاغل روزمزد نظیر دست‌‌فروشان و کارگران ساختمانی وارد شده است.
با کاهش فعالیت کسب و کارها مسلما دولت با کاهش درآمدهای مالیاتی نیز مواجه شده است. بنابراین چندین عامل زیر منجر به تشدید کسری بودجه دولت می شود:
- کاهش قیمت نفت
- کاهش ظرفیت‌های مالیات‌ستانی از فعالیت‌های اقتصادی
- تامین بودجه در نظر گرفته شده برای ارائه تسهیلات به کسب‌وکارها و افراد آسیب‌دیده
- افزایش مخارج دولت در حوزه بهداشت و درمان
به این ترتیب نتیجه گیری می شود تورم در سال جاری نیز روند صعودی به خود خواهد گرفت.
پیش بینی وضعیت اقتصاد ایران پس از کرونا
در صورتی که شیوع ویروس کرونا در سه ماهه ابتدای سال جاری به طور کامل به اتمام برسد، می‌توان خوش بین بود که تولید به شرایط پیش از این بازگردد. به این ترتیب در ۶ ماهه ابتدای سال در کنار یک تورم حدود ۲۵ درصدی، رشد اقتصادی مثبت نزدیک به صفر دور از انتظار نخواهد بود.
اما اگر بیش از سه ماه درگیر این ویروس باشیم، تحلیل‌های فوق دیگر اعتباری ندارد و احتمال دارد کشومان وارد رکود اقتصادی شود. به این ترتیب در ۶ ماهه ابتدای سال شاهد رکود تورمی خواهیم بود. با این وجود اینکه صندوق بین‌المللی پول نیز پیش‌بینی تورم ۳۱ درصدی را برای اقتصاد ایران در سال ۲۰۲۰ داشته است.[2] اقتصاددانان در بدبینانه ترین شرایط، سقوط تولید داخلی ایران به دوسوم میزان فعلی (کاهش ۳۳ درصدی) و همینطور کسری بودجه حدود ۱۰ میلیارد دلاری در سال‌جاری را پیش بینی کرده اند.
البته نباید به طور کلی ناامید بود چرا که مردم کشور ما همواره در برابر بحران های این چنینی مقاومت بالایی داشته اند. بنابراین به‌نظر می رسد ایران نیز می تواند مثل سایر کشورها و حتی بهتر از آنها از این چالش عبور کند. در حقیقت با توجه به اینکه اقتصاد ایران سال هاست در شرایط تحریم قرار دارد و بسیاری از مردم و کسب وکارها در این مدت توانسته اند خود را با این شرایط وفق دهند، بنابراین به احتمال قوی ایران قادر به عبور از بحران فعلی نیز خواهد بود.
پی نوشت ها:
