انواع بارنامه رایج در حمل و نقل

بارنامه (Bill of lading) سندی است که براساس آن حمل کننده یا نماینده او بعد از وصول کالا صادر می‏ نماید. در ادامه این مقاله انواع بارنامه ها نیز معرفی می شود.
در واقع بارنامه، حمل کالای معینی از مبدا حمل کالا به مقصد حمل با وسیله حمل توافق شده از جمله کشتی، قطار، کامیون، هواپیما و یا ترکیبی از آنها، در مقابل کرایه حمل تعیین شده می‏باشد. علاوه بر آن بارنامه، سندی است که می‏تواند پس از وقوع حادثه و صدمه دیدن در زمان ادعای خسارت از بیمه به عنوان پشتوانه استفاده شود.

بارنامه قابل انتقال به غیر بوده و مالکیت کالا را نشان می دهد. بارنامه حاوی اطلاعاتی مانند مشخصات ظاهری کالا (تعداد بسته ‏ها، شماره و علامت آن‏ها) وزن کالا و در آخر مقدار و نوع کالا مطابق آنچه فرستنده اعلام کرده است.

تعریف کلی بارنامه و کاربردهای آن

بارنامه (Bill of Lading) یک سند رسمی است که بین فرستنده کالا، شرکت حمل‌ونقل، و گیرنده کالا صادر می‌شود. این سند به عنوان مدرک اثبات مالکیت کالا و توافق حمل آن از مبدأ به مقصد عمل می‌کند. بارنامه نه تنها به‌عنوان سند مالکیت کالا شناخته می‌شود، بلکه به‌عنوان رسید تحویل کالا و همچنین یک قرارداد حمل‌ونقل عمل می‌کند.

کاربردهای بارنامه عبارتند از:

• مدرک اثبات مالکیت: بارنامه مشخص می‌کند که چه کسی مالک کالا است و حق دریافت کالا را دارد.
• قرارداد حمل‌ونقل: بارنامه به‌عنوان یک قرارداد رسمی بین فرستنده و حمل‌کننده عمل می‌کند.
• ابزار پرداخت: در معاملات بین‌المللی، بارنامه به عنوان ابزار پرداخت از طریق اعتبارات اسنادی (L/C) به کار می‌رود.
• مدرک بیمه: بارنامه به‌عنوان سندی برای درخواست خسارت از بیمه در صورت بروز آسیب به کالا عمل می‌کند.

نحوه صدور بارنامه

فرآیند صدور بارنامه معمولاً شامل مراحل زیر است:

1. اعلام تحویل کالا: فرستنده کالا یا صاحب کالا کالا را به حمل‌کننده (شرکت حمل‌ونقل) تحویل می‌دهد.
2. تعیین مشخصات کالا: حمل‌کننده اطلاعاتی مانند نوع کالا، وزن، تعداد بسته‌ها، و شرایط حمل را از فرستنده دریافت کرده و ثبت می‌کند.
3. صدور بارنامه: پس از دریافت کالا، حمل‌کننده بارنامه‌ای صادر می‌کند که مشخصات کالا، شرایط حمل، و مسئولیت‌های طرفین را شامل می‌شود.
4. امضا و تأیید: بارنامه توسط حمل‌کننده و فرستنده امضا می‌شود تا مراحل قانونی آن تکمیل شود.
5. ارسال به گیرنده: پس از صدور، نسخه‌ای از بارنامه به گیرنده کالا ارسال می‌شود تا او بتواند کالای خود را از مقصد دریافت کند.

انواع بارنامه

نوع بارنامه‌‏ها با توجه به گوناگونی وسایل حمل . نقل متفاوت هستند. انواع بارنامه‌‏های رایج به شرح ذیل است:

بارنامه قابل معامله و غیر قابل معامله

بارنامه‌ها اگر از نوع Negotiable باشد، یعنی قابل معامله و انتقال است و هر کس آن را داشته باشد مالک کالا شناخته می شود. اگر از نوع Non-negotiable باشد، یعنی غیرقابل معامله و انتقال به دیگری بوده و معمولا پشت نویسی شده و تنها یک مالک دارد که نام او ذکر شده است.

بارنامه دریایی : Ocean Bill of Lading

یکی دیگر از انواع بارنامه ها، بارنامه دریایی است. Ocean Bill of Lading به سندی اشاره دارد که توسط شرکت کشتیرانی و یا نماینده آن صادر می‏شود. این بارنامه در مقابل دریافت کالا جهت حمل صادر می گردد. بارنامه‌ی دریایی سند مالکیت کالا به حساب می ‏آید و قابل معامله است.

بارنامه چارتر : Charter Party Bill Of Lading

بارنامه‌ی چارتر به نوعی از آن گفته می‏شود که کشتی توسط شخص یا شرکتی (CHARTERR)، جهت حمل کالا اجاره شود.Charter Party Bill Of Lading که آن را بارنامه‌ی دربست نیز می ‏نامند، طبق مقررات یکپارچه اعتبارات اسنادی، بانکها در صورتی بارنامه‌ی چارتر یا دربست را می ‏پذیرند که این عنوان به صراحت در شرایط اعتبار مجاز شده باشد.

بارنامه حمل سراسری : Trough B/L

Trough B/L یکی دیگر از انواع بارنامه است که قابل معامله و انتقال بوده و زمانیکه برای انتقال کالا از محل مبدا تا محل مقصد از حداقل دو نوع وسیله حمل (مانندكشتی – كامیون یا كشتی – قطار یا كامیون – هواپیما) استفاده می‏شود این بارنامه توسط اولین شركت حمل كننده صادر می‏ شود.

بارنامه حمل مركب فیاتا

(B/L فدراسیون بین المللی اتحادیه های شركت های فورواردر)

اتحادیه بین المللی کارگزاران بار آن را به منظور استفاده عاملین حمل و نقل مرکب تنظیم کرده است. بارنامه‌ی فیاتا می تواند به صورت بارنامه‌ی دریایی نیز صادر شود. بارنامه فیاتا حاوی آرم سازمان فیاتا و اتاق بازرگانی بین المللی است. بارنامه حمل مرکب چند وجهی فیاتا مهم‌ترین سندی است که فیاتا در اختیار اعضای خود قرار داده است.

این نوع بارنامه، سندی است قابل معامله و دال بر تحویل کالا و حمل آن با استفاده از وسایل مختلف حمل از مبدأ تا مقصد تعیین شده. در فیاتا مواردی به عنوان مفاد و شرایط ذکر شده است که فورواردر در قبال آن ها مسئولیت دارد. از جمله:

1. فورواردر مسئول عملکرد و غفلت اشخاصی است که از خدمات آنها جهت اجرای قرارداد بر اساس بارنامه استفاده می‌کند.
2. مسئولیت و تعهد فراهم آوردن وسایل اجرای کامل حمل از محل دریافت تا محل تحویل کالا، طبق مندرجات بارنامه، با فورواردر و به نام او خواهد بود.

بارنامه هوایی

بارنامه‌ هوایی یا به طور معمول در ۱۲ نسخه صادر می‏ شود. از نظر تجارتی
در بارنامه هوایی ۳ نسخه اصلی آن مهم است و باقی نسخه ‏های آن برای قسمت‏ های داخلی شرکت هواپیمائی مورد استفاده قرار می‏ گیرد. این نوع بارنامه باید ممهور به مهر شرکت هواپیمائی و شامل اطلاعات مربوط به تاریخ پرواز و شماره پرواز باشد. این نوع بارنامه، قابل معامله نیست.

۳ نسخه اصلی در بارنامه هوایی عبارتند از:

• نسخه اصلی اول برای شرکت حمل کننده یا صادر کننده FOR CARRIER
• نسخه اصلی دوم برای گیرنده کالا FOR CONSIGNEE
• نسخه اصلی سوم برای فرستنده کالاFOR SHIPPER

بارنامه راه آهن : Railway of Landing

یکی دیگر از انواع بارنامه ها، بارنامه راه آهن است. Railway of Landing، سندی است که توسط شرکت های راه آهن در ایستگاه های بارگیری آنان صادر می شود. شرکت راه آهن طی این سند اعلام می کند که کالای مندرج در راهنامه را تحویل گرفته و متقبل می شود که آن را در مقصد صحیح و سالم همان طور تحویل بدهد. Railway of Landing غیر قابل معامله و انتقال است.

مشخصات موجود در بارنامه‌ی راه آهن عبارت است از:

1.  نام و آدرس فرستنده کالا
2.  نام ایستگاه مبدأ و مقصد کالا
3.  نام و آدرس گیرنده کالا
4.  تعیین نوع کالا و مشخصات آن از قبیل تعرفه، ابعاد و غیره
5.  وزن کالا، تعداد بسته ها و مشخصات بسته بندی
6.  شماره واگن
7.  ذکر جزئیات مورد لزوم جهت گمرک
8.  هزینه حمل کالا (معمولا بر اساس تعرفه راه آهن مربوطه)

بارنامه زمینی یا جاده ای : CMR

بارنامه‌ی زمینی یا CRM سندی غیر قابل معامله است که به منظور حمل کالا با کامیون مورد استفاده قرار می‏ گیرد. این نوع CMR، مخصوص حمل کنندگان با کامیون است و تعیین کننده محدوده مسئولیت ‏های متصدیان حمل و نقل جاده ه‏است. CRM معمولا در ۶ الی ۱۴ نسخه صادر می گردد که ۳ نسخه آن اصلی است و قابل معامله نیست.

آنچه که در بارنامه‌ی CRM ذکر می شود عبارت است از:

1. نام و نشانی فرستنده کالا یا کارگزار آن
2. نام و نشانی حمل کننده کالا
3. نام و نشانی گیرنده کالا
4. تاریخ صدور و تاریخ حمل
5. تاریخ و محل بارگیری در مبدأ و همچنین تاریخ و محل تحویل در مقصد
6. وزن خالص و ناخالص محموله
7. هزینه های مربوط به حمل و گمرک و غیره
8. مشخصات کالا از لحاظ ابعاد، نوع بسته بندی، نوع کالا، تعداد و علائم روی آن
9. ذکر این که آیا انتقال از کامیونی به کامیون دیگر مجاز است یا خیر؟
10. اسناد ضمیمه

بارنامه و رسید پستی

هنگامی کالا به وسیله پست فرستاده شود، اداره پست یک رسید جهت کالای بسته بندی شده صادر می کند و کالا مستقیماً به گیرنده آن طبق آدرس داده شده، تحویل داده می شود.

بارنامه و نقش آن در بیمه کالا

بارنامه نقش بسیار مهمی در فرآیند بیمه کالا ایفا می‌کند. از آنجا که بارنامه سند رسمی حمل کالا است، در صورت وقوع حادثه یا آسیب به کالا در حین حمل‌ونقل، می‌تواند به‌عنوان مدرک برای درخواست خسارت از بیمه مورد استفاده قرار گیرد.

نقش بارنامه در بیمه

• مدرک پذیرش کالا: بارنامه به‌عنوان سند پذیرش کالا توسط حمل‌کننده عمل می‌کند و هر گونه آسیب‌دیدگی یا گم‌شدن کالا قبل از این مرحله را می‌توان به‌طور قانونی اثبات کرد.
• مستندات برای ادعای خسارت: در صورت بروز حادثه، بارنامه به‌عنوان مستندات لازم برای درخواست خسارت از بیمه‌گر عمل می‌کند.
• بیمه از زمان صدور بارنامه: در بسیاری از موارد، بیمه از زمانی که بارنامه صادر می‌شود تا زمانی که کالا به مقصد برسد، پوشش می‌دهد.

ویژگی‌های مهم بارنامه‌ها

بارنامه‌ها ویژگی‌های خاصی دارند که آن‌ها را از سایر اسناد تجاری متمایز می‌کند. این ویژگی‌ها عبارتند از:

• شمولیت: بارنامه باید شامل جزئیات دقیق کالا، شامل نوع، مقدار، وزن، و مشخصات ظاهری آن باشد.
• انتقال‌پذیری: برخی بارنامه‌ها قابل انتقال به دیگران هستند (بارنامه‌های قابل معامله)، در حالی که برخی دیگر تنها به مالک اولیه منتقل می‌شوند (بارنامه‌های غیرقابل معامله).
• مسئولیت‌های قانونی: بارنامه مسئولیت‌های قانونی مشخصی برای فرستنده و حمل‌کننده تعیین می‌کند.
• تاریخ و زمان: تاریخ و زمان صدور بارنامه و زمان تحویل کالا در آن قید می‌شود.
• استانداردها و الزامات قانونی: بارنامه‌ها باید مطابق با مقررات بین‌المللی حمل‌ونقل (مانند مقررات کنوانسیون هامبورگ یا ورشو) تنظیم شوند.

بارنامه و تجارت بین‌الملل

بارنامه در تجارت بین‌الملل نقش حیاتی دارد و به‌عنوان یکی از اسناد اصلی برای حمل کالا در سراسر مرزهای کشورها عمل می‌کند. در تجارت بین‌المللی، بارنامه نه تنها برای انتقال کالا بلکه برای تأمین مالی، گمرک، و حتی ایجاد ضمانت‌های قانونی برای طرفین قرارداد استفاده می‌شود.

نقش بارنامه در تجارت بین‌الملل

• مدرک پرداخت: در فرآیندهای تجارت بین‌المللی، بارنامه می‌تواند به عنوان ابزاری برای تأمین مالی و اعتبار از بانک‌ها و مؤسسات مالی مورد استفاده قرار گیرد.
• مستندات گمرکی: در هنگام واردات و صادرات، بارنامه یکی از اسناد ضروری برای اظهار کالا به گمرک است.
• انتقال مالکیت: در تجارت بین‌المللی، بارنامه به‌عنوان مدرک اصلی انتقال مالکیت کالا از فروشنده به خریدار عمل می‌کند.

بارنامه الکترونیکی

با پیشرفت فناوری، بارنامه‌های سنتی که به‌صورت کاغذی صادر می‌شدند، جای خود را به بارنامه‌های الکترونیکی داده‌اند. این نوع بارنامه‌ها به‌طور دیجیتال صادر می‌شوند و مزایای زیادی از جمله کاهش هزینه‌های اداری، افزایش سرعت فرآیندها، و کاهش احتمال تقلب دارند.

مزایای بارنامه الکترونیکی:

• کاهش هزینه‌ها: بارنامه الکترونیکی هزینه‌های چاپ، ارسال، و ذخیره‌سازی کاغذی را کاهش می‌دهد.
• افزایش سرعت: فرآیندهای اجرایی، مثل انتقال بارنامه به گیرنده یا گمرک، سریع‌تر و بدون تأخیر انجام می‌شود.
• دقت بیشتر: خطر خطاهای انسانی در وارد کردن اطلاعات کاهش می‌یابد.
• امنیت بالا: بارنامه‌های الکترونیکی با استفاده از تکنولوژی‌های رمزگذاری و تایید هویت، ایمنی بالاتری دارند.

بارنامه در حمل‌ونقل ترکیبی (Intermodal)

حمل‌ونقل ترکیبی (Intermodal Transport) به حمل کالا با استفاده از دو یا چند وسیله مختلف حمل‌ونقل، از جمله کشتی، قطار، کامیون، و هواپیما، اطلاق می‌شود. در این نوع حمل‌ونقل، بارنامه‌ای که صادر می‌شود، معمولاً باید شامل تمامی مراحل حمل و نقل و وسایل مختلف باشد.

ویژگی‌های بارنامه حمل‌ونقل ترکیبی:

• واحد بودن: برخلاف حمل‌ونقل تک‌مدی، بارنامه حمل‌ونقل ترکیبی شامل تمامی مراحل حمل از مبدأ تا مقصد است.
• یک سند واحد: بارنامه‌ای که برای حمل ترکیبی صادر می‌شود معمولاً تمامی اطلاعات مربوط به مراحل مختلف حمل‌ونقل را در یک سند واحد ثبت می‌کند.
• سهولت در انتقال مالکیت: این نوع بارنامه‌ها می‌توانند به راحتی منتقل شوند، حتی اگر کالا در چند مرحله و با وسایل مختلف حمل شود.

مراحل دریافت بارنامه از گمرک

در فرآیند تجارت بین‌المللی، گمرک یکی از مهم‌ترین بخش‌ها برای ترخیص کالا است. برای دریافت بارنامه از گمرک، مراحل زیر باید طی شود:

1. اظهار کالا به گمرک: صاحب کالا یا نماینده او باید کالای وارداتی را به گمرک اعلام کند.
2. ارائه بارنامه و اسناد مرتبط: پس از ارائه بارنامه، سایر اسناد مورد نیاز مانند فاکتور تجاری، لیست بسته‌ها، و مدارک حمل باید به گمرک ارائه شوند.
3. پرداخت عوارض گمرکی: در صورت نیاز، عوارض و مالیات‌های گمرکی باید پرداخت شود.
4. صدور اجازه ترخیص: پس از تأیید گمرک، بارنامه و سایر اسناد به صاحب کالا یا نماینده او تحویل داده می‌شود و کالا برای ترخیص از گمرک آماده می‌شود.

این مراحل نشان‌دهنده فرآیند قانونی و اداری است که باید برای دریافت بارنامه و ترخیص کالا از گمرک طی شود.

جمع بندی

بارنامه (Bill of Lading) سندی مهم در حمل‌ونقل کالا است که به‌عنوان مدرک مالکیت کالا، قرارداد حمل، و ابزار تأمین مالی در تجارت بین‌الملل عمل می‌کند. انواع مختلف بارنامه‌ها شامل قابل معامله و غیرقابل معامله، دریایی، چارتر، و حمل سراسری هستند که بسته به وسیله حمل و شرایط قرارداد متفاوت‌اند. این سند نه تنها در فرآیند حمل‌ونقل به کار می‌رود بلکه در مواردی مانند بیمه و انتقال مالکیت کالا نیز نقش مهمی ایفا می‌کند. بارنامه به تسهیل عملیات تجاری و تضمین حقوق طرفین در معاملات بین‌المللی کمک می‌کند.