فرودگاه و گمرک امام خمینی یکی از پایگاه‌های تجاری مهم برای ورود و صدور کالا است که قوانین و مقررات خاص خود را برای مراحل ترخیص کالا از گمرک دارد. این فرودگاه از همان روزهای ابتدایی تا کنون بهصورت تشریفات مسافرتی شروع به کار کرد و بعدها قسمت کوچکی از آن به بخش تجاری اختصاص داده شد. از سال 1390 بر اساس طرح ادغام گمرکات استان تهران، گمرک امانات پستی و گمرک مهرآباد تحت نظارت این گمرک مشغول به فعالیت است. در هر کشوری برای واردات و صادرات کالا، روش‌های قانونی مختلفی وجود دارد. در ایران نیز انواع کالاها از راه‌های مختلف زمینی، هوایی و دریایی وارد مرزهای گمرکی می‌شوند و برای خروج از گمرک نیازمند گذراندن تشریفات قانونی هستند.
اختلافات گمرکی به دلایل مختلفی ممکن است به وجود بیایند. در این بخش، به برخی از مهم‌ترین این عوامل اشاره می‌کنیم:
یکی از رایج‌ترین دلایل بروز اختلافات گمرکی، اختلاف در تشخیص تعرفه گمرکی است. تعرفه گمرکی، نرخ مالیاتی است که بر اساس آن ارزش کالا محاسبه می‌شود. هرگونه اشتباه در تعیین این نرخ میتواند منجر به بروز اختلافات جدی شود. بهعنوان مثال، اگر گمرک نرخ تعرفه یک کالا را بالاتر از نرخ واقعی در نظر بگیرد، صاحب کالا مجبور به پرداخت هزینه‌های بیشتری خواهد شد. در چنین مواردی، صاحب کالا میتواند به کمیسیون حل اختلاف گمرکی شکایت کند و خواستار بازنگری در تصمیم گمرک شود.
تشخیص نادرست ارزش کالا یکی دیگر از عوامل منجر به اختلافات گمرکی است. ارزش‌گذاری کالاها بر مبنای فاکتورهایی نظیر قیمت خرید، هزینه حمل‌ونقل، بیمه، و سایر هزینه‌های مرتبط انجام می‌شود. در برخی موارد، گمرک ممکن است ارزش کالا را بیش از حد واقعی در نظر بگیرد که این موضوع منجر به افزایش حقوق ورودی و سایر عوارض می‌شود. در چنین شرایطی، صاحب کالا میتواند درخواست تجدیدنظر در ارزش‌گذاری کالا را مطرح کند.
مقررات گمرکی در بسیاری از موارد پیچیده و تفسیرپذیر هستند. تفاوت در تفسیر این مقررات میان صاحب کالا و گمرک میتواند منجر به بروز اختلافات شود. برای مثال، ممکن است گمرک یک کالا را بهعنوان کالای ممنوعه تشخیص دهد، درحالی‌که صاحب کالا معتقد است که کالای موردنظر مشمول ممنوعیت نیست. در چنین مواردی، اختلافات میتواند به کمیسیون حل اختلاف گمرکی ارجاع داده شود.
در برخی موارد، صاحب کالا به دلیل وقوع فورس ماژور (قوه قهریه) قادر به ترخیص کالا در مهلت مقرر نیست. فورس ماژور به حوادثی اطلاق می‌شود که خارج از کنترل انسان بوده و مانع از اجرای تعهدات قراردادی می‌شود. اگر گمرک با این ادعا مخالف باشد، اختلاف گمرکی شکل می‌گیرد. این نوع اختلافات نیز می‌توانند به کمیسیون حل اختلاف گمرکی ارجاع داده شوند.
حل اختلافات گمرکی فرآیندی پیچیده است که نیازمند آگاهی کامل از قوانین و مقررات گمرکی و همچنین تجربه کافی در این زمینه است. این فرآیند به دو مرحله اصلی تقسیم می‌شود: حل اختلافات پیش از ترخیص کالا و حل اختلافات پس از ترخیص کالا.
در صورتی که اختلاف گمرکی پیش از ترخیص کالا رخ دهد، صاحب کالا میتواند اقدامات زیر را برای حل اختلاف انجام دهد:
حل اختلافات پیش از ترخیص معمولاً ساده‌تر و سریعتر است و هزینه‌های کمتری برای صاحب کالا به همراه دارد. همچنین، احتمال موفقیت در این مرحله بیشتر است. به همین دلیل، توصیه می‌شود که صاحبان کالا در صورت بروز اختلاف گمرکی، سریعاً برای حل آن اقدام کنند.
در صورتی که اختلاف گمرکی پس از ترخیص کالا رخ دهد، صاحب کالا میتواند از روش‌های زیر برای حل اختلاف استفاده کند:
حل اختلافات پس از ترخیص به‌طور معمول پیچیده‌تر و زمان‌برتر است. هزینه‌های بیشتری نیز برای صاحب کالا به همراه دارد. با این حال، اگر اختلافات به‌درستی مدیریت شوند، می‌توانند با موفقیت به نفع صاحب کالا حل شوند.
همان‌طور که اشاره شد، حل اختلافات گمرکی پیش از ترخیص و پس از ترخیص تفاوت‌های مهمی با هم دارند:
با توجه به این تفاوت‌ها، صاحبان کالا باید در صورت بروز اختلاف گمرکی هرچه سریعتر برای حل آن اقدام کنند تا از هزینه‌ها و زمان اضافی جلوگیری کرده و احتمال موفقیت خود را افزایش دهند.
نظام حقوقی ایران برای حل اختلافات گمرکی مراجع متعددی را تعیین کرده است. این مراجع به دودسته تقسیم می‌شوند:
این مراجع در داخل سازمان گمرک تشکیل می‌شوند و شامل موارد زیر هستند:
کمیسیون بدوی رسیدگی به اختلافات گمرکی: این کمیسیون اولین مرجع رسیدگی به اختلافات گمرکی است و وظیفه دارد در مرحله اولیه به شکایات صاحبان کالا رسیدگی کند.
کمیسیون تجدیدنظر رسیدگی به اختلافات گمرکی: این کمیسیون به شکایات صاحبان کالا که از رأی کمیسیون بدوی ناراضی هستند رسیدگی میکند.
در صورتی که صاحب کالا از رأی کمیسیون‌های داخلی ناراضی باشد، میتواند به مراجع قضایی مراجعه کند. این مراجع شامل موارد زیر هستند:
دیوان عدالت اداری: دیوان عدالت اداری بهعنوان بالاترین مرجع قضایی در ایران به شکایات مربوط به تصمیمات گمرکی رسیدگی میکند. رأی دیوان عدالت اداری نهایی و لازمالاجرا است.
دادگاه‌های عمومی: در برخی موارد، صاحبان کالا می‌توانند به دادگاه‌های عمومی نیز مراجعه کنند. این دادگاه‌ها می‌توانند به مسائل حقوقی مرتبط با اختلافات گمرکی رسیدگی کنند.
یک شرکت تولیدی در تهران به دلیل اختلاف در تشخیص تعرفه کالای وارداتی خود با مشکل روبه‌رو شد. گمرک تعرفه این کالا را به اشتباه در دسته‌ای بالاتر از آنچه که باید باشد، قرار داد. این امر باعث افزایش چشمگیر هزینه‌های وارداتی شرکت شد. پس از شکایت به کمیسیون بدوی رسیدگی به اختلافات گمرکی و ارائه مدارک لازم، شرکت موفق شد تعرفه صحیح را اثبات کند و هزینه‌های اضافی خود را بازپس گیرد.
یک شرکت بازرگانی در بندرعباس با مشکل بیش بود ارزش کالا مواجه شد. گمرک ارزش کالای وارداتی شرکت را بیشتر از مقدار واقعی آن در نظر گرفت و باعث افزایش حقوق ورودی شد. شرکت پس از مراجعه به کمیسیون تجدیدنظر رسیدگی به اختلافات گمرکی و ارائه اسناد معتبر، موفق به کاهش ارزش کالا و کاهش هزینه‌های وارداتی شد.
یکی از شرکت‌های فعال در شیراز به دلیل اشتباه در تشخیص تعرفه کالاها با مشکل بیش بود ارزش مواجه شد. این شرکت پس از مشاوره با کارشناسان امور گمرکی و ارجاع پرونده به کمیسیون‌های مربوطه، موفق به حل اختلاف به نفع خود شد. این تجربه نشان می‌دهد که استفاده از مشاوران متخصص در حل اختلافات گمرکی میتواند نقش موثری در کاهش مشکلات و هزینه‌ها داشته باشد.
حل اختلافات گمرکی یک فرآیند پیچیده و نیازمند دانش و تجربه است. صاحبان کالا باید با دقت و به‌موقع اقدام به حل این اختلافات کنند تا از هزینه‌ها و زمان اضافی جلوگیری کنند. استفاده از مشاوران حرفه‌ای در این زمینه میتواند به تسریع در حل اختلافات و افزایش احتمال موفقیت کمک کند. همچنین، آگاهی از مراجع حل اختلاف گمرکی و استفاده از حقوق قانونی خود در این مسیر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
موضوعاتی مانند اختلاف در تشخیص تعرفه، ارزش کالا (بیش بود و نزول ارزش)، شرایط فورس ماژور، و تفسیر مقررات گمرکی بیشترین موارد اختلافات را تشکیل می‌دهند.
برای حل اختلافات گمرکی پیش از ترخیص کالا، صاحب کالا میتواند با گمرک محلی تماس بگیرد و درخواست بررسی مجدد کند. اگر اختلاف حل نشد، میتواند به کمیسیون بدوی رسیدگی به اختلافات گمرکی شکایت کند.
حل اختلافات گمرکی پیش از ترخیص معمولاً سریعتر، کمهزینهتر و با احتمال موفقیت بیشتری همراه است. پس از ترخیص، ممکن است حل اختلافات بیشتر طول بکشد و هزینه بیشتری داشته باشد.
اگر اختلاف پس از ترخیص حل نشود، صاحب کالا میتواند درخواست تجدیدنظر از گمرک کند و در صورت عدم موفقیت، به کمیسیون تجدیدنظر رسیدگی به اختلافات گمرکی و در نهایت به دیوان عدالت اداری شکایت کند.
دیوان عدالت اداری بهعنوان بالاترین مرجع قضایی در ایران به شکایات مربوط به تصمیمات گمرکی رسیدگی میکند. رأی دیوان عدالت اداری نهایی و لازمالاجرا است.
شکایت از گمرک میتواند بهصورت الکترونیکی از طریق سامانه پیشخان خدمات الکترونیک گمرک ثبت شود. همچنین، امکان ثبت شکایت بهصورت کتبی و تحویل آن به گمرک محل ترخیص نیز وجود دارد.
