چین بدون شک مهم‌ترین و قابل‌توجه‌ترین نظام اقتصادی جهان را دارد. اگر بخواهیم این اقتصاد را در یک ویژگی خلاصه کنیم، با قبول اینکه بیش از حد مسئله را ساده پنداشته‌ایم، ولی قطعاً آن ویژگی مزیت تجارت است. بزرگترین اقتصاد جهان از نظر تولید ناخالص داخلی بر اساس نرخ برابری قدرت خرید (PPP) همین اقتصاد چین است.
چین چطور به بزرگترین اقتصاد جهان تبدیل شد؟ آیا می‌تواند به رشد خود ادامه دهد؟ آیا چالش‌های اصلی این اقتصاد نظیر آسیب‌های زیست‌محیطی، بدهی‌ها و فساد را پشت سر می‌گذراند؟ تغییرات چین چه تأثیراتی بر سایر نقاط جهان دارد؟ پاسخ‌دادن به این گونه سؤالات، بیشتر اقتصاددانان را به مطالعه در خصوص اقتصاد این کشور و نحوه رشد و شکوفایی آن علاقه‌مند کرده است. در این مقاله به مقدمه‌ای کوتاه دررابطه‌با اقتصاد چین و آنچه هر کس باید بداند می‌پردازیم.
خدمات سپاهان همراه: خرید از چین
مقدمه ای بر اقتصاد چین
تاریخچه اقتصاد چین طولانی و پرفرازونشیب است. چین از یک کشور کشاورزی فقیر به بزرگترین اقتصاد جهان تبدیل شده است. تاریخ اولیه اقتصاد چین به هزاره‌های قبل از میلاد بازمی‌گردد. در این دوره، چین یک اقتصاد کشاورزی بود که بر پایه کشاورزی برنج و گندم استوار بود. چین در این دوره نیز یک قدرت تجاری مهم بود و با کشورهای دیگر در آسیا و اروپا تجارت می‌کرد.
در دوران مائو تسه‌دونگ، رهبر چین از سال 1949 تا 1976، اقتصاد چین تحت کنترل دولت قرار گرفت. دولت مرکزی در این زمان یک برنامه اقتصادی متمرکز را اجرا کرد که بر صنعتی‌سازی و کشاورزی جمعی تأکید داشت. این برنامه‌ها منجر به رشد اقتصادی سریع در دهه‌های 1950 و 1960 شد، اما همچنین منجر به قحطی و فقر گسترده شد.
در سال 1978، دولت چین اصلاحات اقتصادی را آغاز کرد که منجر به کاهش کنترل دولت بر اقتصاد و افزایش نقش بازار شد. این اصلاحات منجر به رشد اقتصادی سریع چین در دهه‌های 1980 و 1990 شد. اقتصاد چین از دهه 1980 به سرعت در حال رشد است. این رشد عمدتاً ناشی از عوامل مختلفی از جمله اصلاحات اقتصادی، سیاست‌های تجاری باز و سرمایه‌گذاری خارجی بوده است.
از اواخر دهه هفتاد قرن ۲۰ اقتصاد چین به‌سرعت شروع به تغییر کرد و تا به امروز نیز درحال‌رشد بوده است. هم اکنون این کشور یک بازیگر اصلی در اقتصاد جهانی به شمار می‌آید و اگر رشد کنونی اقتصادی آن ادامه یابد، از لحاظ اقتصادی، حتی می‌تواند به آمریکا یعنی بزرگترین اقتصاد جهان نیز برسد که در این صورت باید خود را برای مقابله با پیامدهای سیاسی و اقتصادی این موضوع آماده سازد. طبق آخرین آمارهای منتشر شده اقتصاد چین در 30 سال گذشته با رشدی بی‌سابقه روبرو بوده است. تولید ناخالص داخلی چین از 1.2 تریلیون دلار در سال 1992 به 17.7 تریلیون دلار در سال 2022 رسید. این رشد به معنای آن است که چین از یک کشور فقیر به بزرگترین اقتصاد جهان تبدیل شده است.
بخش‌های اصلی اقتصاد
بخش خدمات: بخش خدمات بزرگترین بخش اقتصاد چین است و شامل بخش‌های مختلفی مانند خرده‌فروشی، حمل‌ونقل، گردشگری و خدمات مالی می‌شود. این بخش در سال 2022 حدود 56% از تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهد.
بخش صنعت: بخش صنعت دومین بخش بزرگ اقتصاد چین است و شامل بخش‌های مختلفی مانند تولید، ساخت‌وساز و معدن می‌شود. این بخش در سال 2022 حدود 40% از تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهد.
بخش کشاورزی: بخش کشاورزی کوچک‌ترین بخش اقتصاد چین است و شامل بخش‌های مختلفی مانند دامداری، زراعت و جنگلداری می‌شود. این بخش در سال 2022 حدود 4% از تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهد.
صادرات و واردات: چین یک کشور صادرات محور است و در سال 2022، صادرات آن 3.6 تریلیون دلار بود. صادرات چین عمدتاً شامل کالاهای مصرفی، کالاهای صنعتی و کالاهای سرمایه‌ای می‌شود. چین همچنین یک کشور واردات‌محور است و در سال 2022، واردات آن 3.9 تریلیون دلار بود. واردات چین عمدتاً شامل نفت خام، مواد خام و کالاهای سرمایه‌ای می‌شود.
چالش‌های اقتصادی: چین با چالش‌های اقتصادی مختلفی روبرو است، از جمله افزایش بدهی، پیری جمعیت و نابرابری درآمد. افزایش بدهی یک خطر بالقوه برای اقتصاد چین است، زیرا می‌تواند منجر به بحران مالی شود. پیری جمعیت یک چالش دیگر برای اقتصاد چین است، زیرا جمعیت این کشور در حال پیرشدن است و این امر می‌تواند منجر به کاهش نیروی کار و افزایش هزینه‌های بازنشستگی شود. نابرابری درآمد نیز یک چالش برای اقتصاد چین است، زیرا فاصله بین ثروتمندان و فقرا در حال افزایش است.
آینده: چین همچنان یکی از سریع‌ترین اقتصادهای درحال‌رشد جهان است و انتظار میرود که در دهه‌های آینده به رشد خود ادامه دهد. بااین‌حال، چین با چالش‌های اقتصادی مختلفی روبرو است که باید بر آنها غلبه کند تا بتواند به رشد خود ادامه دهد.
آماری از رشد اقتصادی چین
- چین در سال 2022، تولید ناخالص داخلی خود را 8.1% افزایش داد. این بالاترین نرخ رشد اقتصادی چین در سه سال گذشته بود.
- چین در سال 2022، صادرات خود را 13.2% افزایش داد. این بالاترین نرخ رشد صادرات چین در 10 سال گذشته بود.
- چین در سال 2022، واردات خود را 12.6% افزایش داد. این بالاترین نرخ رشد واردات چین در 20 سال گذشته بود.
آمارهایی از اقتصاد چین در نیمه سوم سال 2023
اقتصاد چین در سه‌ماهه سوم سال 2023 با رشد 3 درصدی تولید ناخالص داخلی (GDP) نسبت به سال قبل، از رشد 7.9 درصدی در سه ماهه دوم سال جاری کاهش یافت. این کاهش رشد عمدتاً ناشی از کاهش تقاضا برای کالاهای چینی در بازارهای جهانی بود، که به دلیل افزایش تورم و رکود اقتصادی در برخی از کشورها رخ داد.
رشد GDP در سه‌ماهه سوم سال 2023 به شرح زیر بود:
- بخش خدمات: 4.8 درصد
- بخش صنعت: 2.8 درصد
- بخش کشاورزی: 5.1 درصد
رشد GDP در بخش خدمات عمدتاً ناشی از افزایش تقاضا برای خدمات خرده‌فروشی و گردشگری بود. رشد GDP در بخش صنعت عمدتاً ناشی از افزایش تولید در بخش‌های تولید و ساخت‌وساز بود. رشد GDP در بخش کشاورزی عمدتاً ناشی از افزایش تولید محصولات کشاورزی بود.
در ادامه به برخی از نکات کلیدی مربوط به اقتصاد چین در سه‌ماهه سوم سال 2023 اشاره می‌شود:
- رشد GDP در سه‌ماهه سوم سال 2023 پایین‌ترین میزان رشد از سه ماهه چهارم سال 2020 بود.
- صادرات چین در سه‌ماهه سوم سال 2023 5.7 درصد کاهش یافت.
- واردات چین در سه‌ماهه سوم سال 2023 1.3 درصد کاهش یافت.
- تورم مصرف‌کننده چین در سه‌ماهه سوم سال 2023 به 7.5 درصد رسید.
دولت چین اقداماتی را برای حمایت از اقتصاد از جمله کاهش نرخ بهره و افزایش مخارج بودجه انجام داده است. بااین‌حال، انتظار میرود که رشد اقتصاد چین در سال 2023 به دلیل چالش‌های جهانی از جمله افزایش تورم و رکود اقتصادی کاهش یابد.
بازارهای مالی چین
بانک جهانی، وضعیت اقتصاد مالی چین را مطلوب ارزیابی کرده و وضعیت اقتصاد کلان این کشور را باثبات توصیف می‌کند. بر اساس گزارش منتشر شده از مؤسسه اقتصاد بین‌المللی پیترسون، مقیاس بازار خدمات مالی چین به 47 تریلیون دلار رسیده. با توجه به این میزان کلان، اگر نهادهای سرمایه‌گذار خارجی بتوانند سهم خود را در بازار چین افزایش دهند، سود کلانی به دست خواهند آورد.
بازارهای مالی چین شامل بازار سهام، بازار اوراق قرضه، بازار تبادل ارزهای خارجی و بازار مشتقات هستند. همچنین، بازار ارزهای دیجیتال نیز یکی از بازارهای مالی نوظهور در چین است که به‌سرعت درحال‌رشد بوده و به فناوری‌های غیرمتمرکز و بلاک‌چین وابسته است.
با وجود رشد قابل‌توجه بازار مالی چین، این بازار نیز مانند سایر بازارها، دچار نوسانات و بحران‌های مالی شده است. به‌عنوان‌مثال، در دوازده ماه منتهی به ژوئن 2015، سهام در بازار چین 150 درصد رشد کرد. اما پس از آن، با کاهش قابل توجه سرعت رشد اقتصادی، بازار سقوط کرد.
وضعیت مراودات تجاری چین با جهان
چین یکی از بزرگترین صادرکنندگان و واردکنندگان جهان است و هم اکنون اولین شریک تجاری اتحادیه اروپا، استرالیا، امریکا، ژاپن، کره جنوبی و بسیاری از کشورهای دیگر محسوب می‌شود. وضعیت تجارت چین با جهان در سال 2023 با چالش‌هایی روبرو است. اولین این چالش‌ها تورم جهانی است که منجر به کاهش تقاضا برای کالاهای چینی در بازارهای جهانی شده است. رکود اقتصادی دومین چالش پیش روی چین است. رکود اقتصادی در برخی از کشورها منجر به کاهش تقاضا برای کالاهای چینی در این کشورها شده است. سومین چالش هم طبیعتا جنگ روسیه و اوکراین است. جنگ روسیه و اوکراین منجر به افزایش قیمت انرژی و مواد غذایی شده است که این امر بر تجارت چین تأثیر منفی گذاشته است.
با وجود این چالش‌ها، تجارت چین با جهان همچنان روبه‌رشد است. در سال 2022، صادرات چین به 3.6 تریلیون دلار و واردات چین به 3.9 تریلیون دلار رسید. این رقم‌ها نشان می‌دهد که چین بزرگترین صادرکننده و دومین واردکننده کالا در جهان است.
در اینجا به برخی از نکات کلیدی مربوط به تجارت چین با جهان در سال 2023 اشاره می‌شود:
- صادرات چین در سه‌ماهه سوم سال 2023 5.7 درصد کاهش یافت.
- واردات چین در سه‌ماهه سوم سال 2023 1.3 درصد کاهش یافت.
- تراز تجاری چین در سه‌ماهه سوم سال 2023 280 میلیارد دلار بود.
- چین بزرگترین شریک تجاری ایالات متحده است.
- چین همچنین بزرگترین شریک تجاری اتحادیه اروپا و ژاپن است.
دولت چین اقداماتی را برای حمایت از تجارت از جمله کاهش نرخ بهره و افزایش مخارج بودجه انجام داده است. بااین‌حال، انتظار میرود که رشد تجارت چین در سال 2023 به دلیل چالش‌های جهانی کاهش یابد.
روند جهانی‌شدن چین
اقتصاد چین از دهه 1980 به سرعت در حال جهانی شدن است. این روند به دلیل عوامل مختلفی از جمله اصلاحات اقتصادی، سیاست‌های تجاری باز و سرمایه‌گذاری خارجی رخ داده است. در دهه 1980، دولت چین اصلاحات اقتصادی را آغاز کرد که منجر به کاهش کنترل دولت بر اقتصاد و افزایش نقش بازار شد. این اصلاحات به ایجاد یک اقتصاد بازاری در چین کمک کرد که برای سرمایه‌گذاری خارجی جذاب‌تر شد.
نتایج این اصلاحات اقتصادی، فضای باز تجارت و سرمایه‌گذاری خارجی خیره‌کننده است. اقتصاد جهانی شده چین منجر به مزایای زیادی برای این کشور شده است. این مزایا عبارت‌اند از:
- رشد اقتصادی سریع
- کاهش فقر
- بهبود سطح زندگی
بااین‌حال، اقتصاد جهانی شده چین همچنین منجر به چالش‌هایی نیز شده است. این چالش‌ها عبارت‌اند شامل نابرابری درآمد، آلودگی زیست‌محیطی و آسیب به محیط‌زیست می‌شوند. در ادامه به برخی عوامل کلیدی که منجر به جهانی‌شدن اقتصاد چین شده‌اند اشاره می‌شود.
نیاز به سرمایه و فناوری: چین برای توسعه اقتصادی به سرمایه و فناوری خارجی نیاز داشت. سرمایه‌گذاری خارجی به چین کمک کرد تا زیرساخت‌های خود را بهبود بخشد و تولید را افزایش دهد.
بازار بزرگ: چین یک بازار بزرگ با جمعیتی بیش از 1.4 میلیارد نفر است. این بازار بزرگ برای شرکت‌های خارجی جذاب است.
دستمزد پایین: دستمزد کارگران در چین نسبتاً پایین است. این امر چین را به یک مکان جذاب برای تولید کالاهای کم‌هزینه تبدیل کرده است.
سیاست‌های دولت: دولت چین سیاست‌های حمایتی را برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی و تجارت اتخاذ کرده است. این سیاست‌ها به جهانی‌شدن اقتصاد چین کمک کرده است.
اقتصاد جهانی شده چین یک روند مهم در اقتصاد جهانی است. این روند تأثیر قابل‌توجهی بر اقتصاد چین و اقتصاد سایر کشورها داشته است.
چین در دهه‌های اخیر سیاست‌های تجاری بازتری را اتخاذ کرده است. این سیاست‌ها منجر به افزایش تجارت چین با سایر کشورها شده است. در سال 2022، چین بزرگترین صادرکننده و دومین واردکننده کالا در جهان بود. چین همچنین یکی از بزرگترین گیرندگان سرمایه‌گذاری خارجی در جهان است. سرمایه‌گذاری خارجی به چین کمک کرده است تا زیرساخت‌های خود را بهبود بخشد و تولید را افزایش دهد.
چین تأثیر قابل‌توجهی بر اقتصاد سایر کشورها دارد و یکی از بزرگترین صادرکنندگان و واردکنندگان کالا و خدمات در جهان است. چین به‌عنوان یک بازار مصرفی بزرگ، فرصت‌های تجاری جدیدی را برای شرکت‌های سراسر جهان ایجاد می‌کند. در مجموع، اقتصاد چین یک اقتصاد بزرگ، درهم‌تنیده و بسیار پیچیده است که تأثیر قابل‌توجهی بر جهان دارد. چین همچنان درحال‌رشد و توسعه است و انتظار میرود در دهه‌های آینده به رشد خود ادامه دهد. واردات از چین در ایران سالانه بالغ بر 10 میلیارد دلار است که انتظار میرود با پیشرفت اجتماع بریکس بسیار بیشتر از این شود.
